ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’ 

Παρακάτω θα βρεις συγκεντρωμένους όλoυς τους ορισμούς που αναφέρονται στο πρώτο κεφάλαιο από το βιβλίο της Ιστορίας Προσανατολισμού της Γ Λυκείου ώστε αν είσαι μαθητής ή μαθήτρια να κάνεις τη μελέτη σου πιο αποτελεσματική και αν είσαι καθηγητής ή καθηγήτρια να κάνεις τη διδασκαλία της Ιστορίας πιο αποδοτική. 

Α΄ Κεφάλαιο – Από την αγροτική οικονοµία στην αστικοποίηση 

Μεγάλη Ιδέα:  

 Με τον όρο Μεγάλη Ιδέα εννοούµε µια ιδεολογία πολιτική και εθνική, η οποία κυριάρχησε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Θεωρούσε ότι το υπάρχον ελληνικό κράτος δεν ήταν παρά µόνο µια ηµιτελής κατασκευή, τα θεµέλια απλώς για κάτι µεγαλύτερο και δηµιουργούσε προσδοκίες για την ολοκλήρωση του εθνικού οράµατος που είχε ως προϋπόθεση τη σηµαντική διεύρυνση των συνόρων. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν αυτός που εξέφρασε κυρίως αυτή την πολιτική αντίληψη. Με τη Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) το όραµα της Μεγάλης Ιδέας φάνηκε να γίνεται απτή πραγµατικότητα, εγκαταλείφθηκε όµως οριστικά µε τη µικρασιατική καταστροφή το 1922. 

Ισοζύγιο πληρωµών: 

Πρόκειται για τη σχέση ανάµεσα στην αξία των εισαγωγών και των εξαγωγών σε ό,τι αφορά την εµπορική δραστηριότητα µιας χώρας. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου η Ελλάδα αγόραζε από το εξωτερικό πολύ περισσότερα απ’ όσα πωλούσε εκεί, µε αποτέλεσµα το ισοζύγιο των πληρωµών της να είναι παθητικό.  

Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774): 

Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) µεταξύ της Ρωσίας και της Οθωµανικής αυτοκρατορίας, µε την οποία τερµατιζόταν ένας µεταξύ τους πόλεµος, τα χριστιανικά – ελληνικά- πλοία προστατεύονταν από τη ρωσική ισχύ και έτσι ευνοήθηκε η ραγδαία ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους.  

Εθνικές γαίες ή εθνικά κτήµατα: 

«Εθνικές γαίες» ήταν οι ακίνητες, οι κτηµατικές ιδιοκτησίες των Οθωµανών στις περιοχές που περιήλθαν στον έλεγχο του ελληνικού κράτους. Η γη αυτή ανήκε είτε στο οθωµανικό δηµόσιο είτε σε µουσουλµανικά ιδρύµατα είτε σε ιδιώτες, ως ιδιοκτησία ή ως δικαίωµα νοµής (εκµετάλλευσης). Οι περιουσίες αυτές περιήλθαν στην κυριότητα του ελληνικού κράτους «επαναστατικώ δικαίω». Υπολογίζεται ότι η έκταση των εθνικών κτηµάτων ανερχόταν χονδρικά σε 4.000.000 έως 5.000.000 στρέµµατα. 

Επάλληλα δικαιώµατα επί της γης: 

 Πρόκειται για διαφορετικά δικαιώµατα που ασκούνται ταυτόχρονα στο ίδιο έδαφος από διαφορετικά φυσικά ή νοµικά πρόσωπα (π.χ. δικαίωµα κατοχής, νοµής, ενοικίασης ψιλής). Η κατάσταση αυτή επικρατούσε κυρίως στον οθωµανικό χώρο, µε αποτέλεσµα την απουσία τίτλων ιδιοκτησίας, γεγονός που δυσχέραινε τη διανοµή των εθνικών γαιών. 

Σερπιέρι-Ρου: 

 Η γαλλο-ιταλική εταιρεία που άρχισε τις εργασίες της το 1866 στο Λαύριο µε στόχο την εξαγωγή µεταλλεύµατος όχι µόνο από τα υπόγεια κοιτάσµατα αλλά και από τις «σκωρίες».  

Σκωρίες: 

 Είναι τα υλικά που είχαν συσσωρευτεί στο Λαύριο στη διάρκεια των αιώνων εκµετάλλευσης των ορυχείων κατά την αρχαιότητα. Η τεχνολογία της εποχής (µέσα 19ου αιώνα) επέτρεπε την απόσπαση µεταλλεύµατος από αυτά τα κατάλοιπα.  

Εκδοτικό δικαίωµα: 

Πρόκειται για τη δυνατότητα µίας κεντρικής τράπεζας να εκδίδει τραπεζογραµµάτια, χαρτονοµίσµατα δηλαδή, για λογαριασµό ενός κράτους. Το τελευταίο µάλιστα ενισχύει ή και επιβάλλει την κυκλοφορία τους. Για την Εθνική Τράπεζα, µέχρι να ιδρυθεί η Τράπεζα της Ελλάδος, το εκδοτικό δικαίωµα ήταν το µεγάλο της πλεονέκτηµα και ταυτόχρονα η κύρια πηγή εσόδων της.  

Η πτώχευση του 1893: 

 Κατά το έτος 1893 η Ελλάδα βρέθηκε σε αδυναµία να εξυπηρετήσει τα τοκοχρεολύσια των εξωτερικών της δανείων και ζήτησε επαναδιαπραγµάτευση του δηµόσιου χρέους της. Η «πτώχευση», όπως χαρακτηρίστηκε, δεν ήταν ασυνήθιστη επιλογή των φτωχότερων κρατών, στην Ελλάδα όµως της εποχής εκείνης είχε µεγάλο πολιτικό κόστος. Οι διαπραγµατεύσεις µε τις πιστώτριες χώρες συνεχίστηκαν µέχρι τον ελληνοτουρκικό πόλεµο του 1897. 

Διεθνής Οικονοµικός Έλεγχος: 

 Τα οικονοµικά του ελληνικού κράτους, το 1898, οδηγήθηκαν σε καθεστώς Διεθνούς Οικονοµικού Ελέγχου (ΔΟΕ). Εκπρόσωποι έξι δυνάµεων (Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερµανία, Ρωσία, Ιταλία) ανέλαβαν τη διαχείριση βασικών κρατικών εσόδων. Επρόκειτο για τα έσοδα των µονοπωλίων αλατιού, φωτιστικού πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιόχαρτων, χαρτιού σιγαρέτων, τα έσοδα από την εξόρυξη της σµύριδας της Νάξου, το φόρο καπνού, τα λιµενικά δικαιώµατα του Πειραιά, το φόρο χαρτοσήµου κ.λπ. Το ύψος αυτών των εσόδων ανερχόταν σε 28.000.000 έως 30.000.000 δραχµές. *(Στόχος αυτής της υποχρεωτικής διαχείρισης ήταν η εκπλήρωση των υποχρεώσεων της χώρας προς την Οθωµανική αυτοκρατορία, δηλαδή η καταβολή της πολεµικής αποζηµίωσης ύψους 92.000.000 δραχµών και η εξυπηρέτηση των άλλων δανείων. Η διεθνής επιτροπή, που ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1898, αντιµετώπισε τις τρέχουσες ανάγκες µε ένα µεγάλο δάνειο, που χορηγήθηκε µε την εγγύηση των Δυνάµεων. Στη συνέχεια, εκτός από το βασικό της ρόλο, δηλαδή την εξασφάλιση της αποπληρωµής των δανείων, λειτούργησε επιπρόσθετα ως τεχνικό συµβουλευτικό σώµα, συµβάλλοντας γενικότερα στη βελτίωση των επιδόσεων της ελληνικής οικονοµίας.) 

Συνταγµατικές µεταρρυθµίσεις του Τανζιµάτ (1856): 

 Το 1856 στην Οθωµανική αυτοκρατορία εφαρµόστηκαν οι συνταγµατικές µεταρρυθµίσεις του Τανζιµάτ που έδιναν διευρυµένα δικαιώµατα στους χριστιανούς της αυτοκρατορίας. Οι µεταρρυθµίσεις αυτές, σε συνδυασµό µε τις νέες οικονοµικές συνθήκες που επικρατούσαν σε πολλές περιοχές της Οθωµανικής αυτοκρατορίας, έδιναν σαφώς µεγαλύτερες επενδυτικές ευκαιρίες στους οµογενείς κεφαλαιούχους από εκείνες που η Ελλάδα µπορούσε να προσφέρει. 

Αγροτική µεταρρύθµιση: 

 Αγροτική µεταρρύθµιση είναι η αλλαγή στο καθεστώς ιδιοκτησίας της γης, η κατάργηση δηλαδή των µεγάλων ιδιοκτησιών και η κατάτµηση των αξιοποιήσιµων εδαφών σε µικρές παραγωγικές µονάδες, οικογενειακού χαρακτήρα, που ανταποκρίνονται καλύτερα στις νέες παραγωγικές και κοινωνικές συνθήκες.  

Τσιφλίκια: 

 Τα τσιφλίκια ήταν µεγάλα αγροκτήµατα ή και ολόκληρα χωριά, τα οποία ανήκαν σε έναν µεγαλογαιοκτήµονα (τσιφλικά) και καλλιεργούνταν από κολίγους (εξαρτηµένους αγρότες). Τα λίγα εναποµείναντα τσιφλίκια στην Αττική και την Εύβοια δε δηµιουργούσαν ιδιαίτερο πρόβληµα. Όµως, µετά την προσάρτηση της Άρτας και της Θεσσαλίας στην Ελλάδα το 1881, τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αγοράστηκαν από Έλληνες του εξωτερικού, οι οποίοι διατήρησαν τον αναχρονιστικό θεσµό των κολίγων και άσκησαν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να κερδοσκοπήσουν από την παραγωγή του σιταριού.  

Κιλελέρ (1910): 

 Κιλελέρ ήταν το χωριό στο οποίο έγινε το 1910 η πιο σηµαντική σύγκρουση για το αγροτικό ζήτηµα, ως αποτέλεσµα των τριβών που προκλήθηκαν µετά την ψήφιση νόµων το 1907, οι οποίοι επέτρεπαν στην εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση να απαλλοτριώνει µεγάλες ιδιοκτησίες, ώστε να µπορεί να τις διανέµει σε ακτήµονες, και των οποίων η εφαρµογή αποδείχθηκε δύσκολη υπόθεση. 

Αγροτική Τράπεζα: 

 Η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας προωθήθηκε µετά την ολοκλήρωση της αγροτικής µεταρρύθµισης του 1917, προκειµένου να αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα που είχε δηµιουργήσει η νέα κατάσταση. Ανέλαβε, µάλιστα, την είσπραξη των χρεών των αγροτών προσφύγων, µετά τη διάλυση της ΕΑΠ το 1930.  

Φεντερασιόν: 

 Η Φεντερασιόν ήταν η µεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης, µε πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοικτή σε νέες ιδέες εβραϊκή κοινότητα της πόλης, που αποτέλεσε σηµαντικό δίαυλο για τη διάδοση σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα.  

ΓΣΕΕ: 

 Η Γενική Συνοµοσπονδία Εργατών Ελλάδας ιδρύθηκε προς το τέλος του Α’ Παγκοσµίου πολέµου και συµπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωµατεία. Ήταν αποτέλεσµα της ταχύτατης ωρίµανσης του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήµατος ως συνέπεια των πιέσεων πουδέχτηκε η ελληνική κοινωνία, της εµπλοκής της στις διεθνείς υποθέσεις και του αντίκτυπου της ρωσικής επανάστασης στη διάρκεια του Α’ Παγκοσµίου πολέµου.  

Βενιζελισµός: 

 Με τον όρο αυτό εννοούµε τη νέα πολιτική αντίληψη που εµφανίστηκε την περίοδο 1910-1922, κατά την οποία η Ελλάδα βρισκόταν σε συνεχή πολεµική ετοιµότητα, και εκφράστηκε µε τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Στον οικονοµικό τοµέα φαίνεται ότι ο βενιζελισµός θεωρούσε το ελληνικό κράτος ως µοχλό έκφρασης και ανάπτυξης του ελληνισµού. Το ελληνικό κράτος δηλαδή έπρεπε να επιδιώξει την ενσωµάτωση του εκτός συνόρων ελληνισµού και µε ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση, να διεκδικήσει τη θέση του στον τότε σύγχρονο κόσµο. Αυτό προϋπέθετε όχι µόνο θεσµικό εκσυγχρονισµό, που θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσµατικό και αξιόπιστο, αλλά και γενικότερη προσήλωση στην ιδέα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάµεων του έθνους. 

Διχοτόµηση χαρτονοµίσµατος/διχοτόµηση δραχµής: 

 Η διχοτόµηση του χαρτονοµίσµατος/διχοτόµηση της δραχµής ήταν ένα πρωτότυπο εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο, στο οποίο προέβη η ελληνική κυβέρνηση τον Μάρτιο του 1922, λίγους µήνες πριν από την κατάρρευση του ελληνικού µετώπου στη Μικρά Ασία. Το χαρτονόµισµα διχοτοµήθηκε. Το µισό τµήµα, το αριστερό, εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόµενης αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε µε οµολογίες του Δηµοσίου. Η επιχείρηση ήταν επιτυχής, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχµές και το πείραµα επαναλήφθηκε το 1926.  

Ούλεν: 

 Η Ούλεν ήταν µία αµερικανική εταιρεία, η οποία ανέλαβε το 1925 τη λύση του ζητήµατος της υδροδότησης της Αθήνας µε την κατασκευή του φράγµατος και της τεχνητής λίµνης του Μαραθώνα. Το πολεοδοµικό συγκρότηµα της Αθήνας είχε ξεπεράσει, µε την έλευση των προσφύγων, το 1.000.000 κατοίκους και φυσικά δεν µπορούσε πλέον να υδρεύεται µε το χρονολογούµενο από τους ρωµαϊκούς χρόνους Αδριάνειο Υδραγωγείο. 

Πάουερ:  

Η Πάουερ ήταν µία βρετανική εταιρεία που, την ίδια περίπου εποχή µε την Ούλεν (µέσα της δεκαετίας του 1920), ανέλαβε την εγκατάσταση µονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δηµιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών, βασισµένου σε ηλεκτροκίνητα τραµ και λεωφορεία.  

Κρατικός παρεµβατισµός: 

 Ο κρατικός παρεµβατισµός είναι η οικονοµική αντίληψη-πρακτική σύµφωνα µε την οποία το κράτος παρεµβαίνει και ρυθµίζει την οικονοµική δραστηριότητα δηµιουργώντας συνθήκες κλειστής οικονοµίας. Το κράτος για να αποτρέψει τις εισαγωγές επιβάλλει δασµολογικό προστατευτισµό (τελωνειακούς δασµούς) στα εισαγόµενα προϊόντα, ενώ παράλληλα προσπαθεί να ενισχύσει την εγχώρια παραγωγή µε εξαγωγές, µε στόχο την αυτάρκεια της χώρας. Η οικονοµική αυτή πρακτική υιοθετήθηκε από το ελληνικό κράτος µετά την κρίση του 1932. 

Κλήριγκ:  

Το κλήριγκ ήταν µία µέθοδος διακανονισµού, η οποία κυριάρχησε προοδευτικά στο εξωτερικό εµπόριο µετά την οικονοµική κρίση του 1932. Οι διεθνείς συναλλαγές δε γίνονταν µε βάση το µετατρέψιµο συνάλλαγµα αλλά µε βάση διακρατικές συµφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών µε την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασµών. Για µια χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές µε το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειµµατικές, η διαδικασία αυτή, πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΕΛΕΝΗ ΔΡΑΚΑΚΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ