Θέμα Α των Νέων Ελληνικών
Η περίληψη, το πρώτο ζητούμενο στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας της Γ΄ Λυκείου, αποτελεί για πολλούς μαθητές ένα από τα πιο απαιτητικά σημεία του εξεταστικού δοκιμίου. Παρότι φαίνεται απλή – «να αποδώσεις με δικά σου λόγια το νόημα του κειμένου» – στην πράξη προϋποθέτει ώριμη κατανόηση, ακρίβεια έκφρασης και πειθαρχία στη σκέψη. Κάθε χρόνο, τα ίδια επαναλαμβανόμενα λάθη στερούν πολύτιμες μονάδες από μαθητές που κατά τα άλλα κατανοούν το κείμενο.
1. Η μη κατανόηση του επικοινωνιακού στόχου
Το πρώτο και συχνότερο λάθος είναι ότι οι μαθητές αντιμετωπίζουν την περίληψη ως μείωση λέξεων και όχι ως αναδημιουργία νοήματος. Αντί να αποδώσουν τις βασικές ιδέες του συγγραφέα, προσπαθούν να μεταφέρουν αποσπασματικά φράσεις, να συντομεύσουν παραγράφους ή να περιοριστούν σε γενικόλογες διαπιστώσεις. Η περίληψη, όμως, είναι νέο κείμενο: διατηρεί το περιεχόμενο του αρχικού, αλλά με ενιαίο ύφος, συνοχή και σαφήνεια.
2. Η αποσπασματική επιλογή πληροφοριών
Ένα δεύτερο λάθος είναι η λανθασμένη ιεράρχηση των νοημάτων. Οι μαθητές, συχνά από άγχος ή βιασύνη, εντάσσουν δευτερεύουσες λεπτομέρειες και παραλείπουν κεντρικές ιδέες. Η περίληψη απαιτεί διαρκή κριτική στάση: ο μαθητής πρέπει να διακρίνει το κύριο από το επουσιώδες, το γενικό από το ειδικό. Ένα χρήσιμο βήμα είναι η διατύπωση σύντομων τίτλων για κάθε παράγραφο πριν από τη συγγραφή – μια τεχνική που βοηθά στην οργάνωση του περιεχομένου και στον εντοπισμό των θεματικών κέντρων.
3. Η έλλειψη συνοχής και συνεκτικότητας
Ακόμη κι όταν οι ιδέες είναι σωστά επιλεγμένες, η περίληψη συχνά «σπάει» σε απομονωμένες φράσεις χωρίς συνδετικούς κρίκους. Η συνεκτικότητα εξασφαλίζεται με τη χρήση κατάλληλων συνδετικών λέξεων (όμως, επομένως, ωστόσο, συνεπώς κ.ά.), αλλά χωρίς να γίνεται κατάχρηση, καθώς και με πιο πρωτότυπους τρόπους σύνδεσης βλ. σελ. 235 Νέα Ελληνικά Γ Λυκείου-Πρακτικός οδηγός για τα θέματα Α, Β, Γ, Δ και την ομαλή ροή από ιδέα σε ιδέα. Η περίληψη δεν είναι λίστα σημειώσεων· είναι ενιαίος λόγος, που πρέπει να αποδίδει τη λογική πορεία του συγγραφέα με σαφήνεια και αρμονία.
4. Η γλωσσική αστοχία – ύφος και λεξιλόγιο
Πολλοί μαθητές υποτιμούν το ύφος της περίληψης. Χρησιμοποιούν λόγιο ή εξεζητημένο λεξιλόγιο, ή αντιθέτως, υπερβολικά καθημερινό. Η σωστή επιλογή βρίσκεται στο μέτρο: λόγος τυπικός, ουδέτερος, καθαρός, χωρίς σχόλια ή προσωπικές παρεμβάσεις. Δεν «εγκρίνουμε» ή «απορρίπτουμε» τον συγγραφέα· απλώς αποδίδουμε αντικειμενικά τις θέσεις του. Απαγορεύεται, επίσης, η χρήση του πρώτου προσώπου και οι αξιολογικές εκφράσεις (π.χ. «ο συγγραφέας έχει δίκιο», «είναι σωστό ότι…»).
5. Η αδυναμία περιορισμού λέξεων
Ένα άλλο σημείο που δημιουργεί δυσκολία είναι το όριο των λέξεων (περίπου 60-70). Οι μαθητές είτε υπερβαίνουν το όριο, φοβούμενοι μήπως παραλείψουν κάτι, είτε γράφουν υπερβολικά λίγο, χάνοντας τη συνοχή. Η υπέρβαση οφείλεται και στη δυσκολία τους να χρησιμοποιήσουν ονοματικά σύνολα έναντι των ρηματικών ή στο ότι δεν χρησιμοποιούν τεχνικές πύκνωσης π.χ δεν εντάσσουν τις υπώνυμες έννοιες στα υπερώνυμά τους (π.χ. λένε « Ο Κώστας ταξίδεψε στην Κέρκυρα, την Κεφαλλονιά, τη Ζάκυνθο… αντί να πουν «Ο Κώστας ταξίδεψε στα Επτάνησα») κι έτσι ο λόγος τους καθίσταται φλύαρος. Η λύση βρίσκεται στην προκαταρκτική σύνοψη: πρώτα εντοπίζουμε τις κεντρικές ιδέες με σύντομες φράσεις και έπειτα τις αναπτύσσουμε όσο χρειάζεται για να διατηρηθεί η σαφήνεια χωρίς φλυαρία.
6. Δυσκολία στην αναδιατύπωση
Δυσκολεύονται αρκετά να αναδιατυπώσουν και να συνοψίσουν τις πληροφορίες του κειμένου με δικά τους λόγια, γι’ αυτό συχνά επαναλαμβάνουν αυτούσιες τις φράσεις του κειμένου.
7. Η απουσία δομής
Η περίληψη πρέπει να έχει εισαγωγή – κυρίως μέρος – κατακλείδα, έστω και σύντομες. Η εισαγωγή ορίζει το θέμα και τον σκοπό του αρχικού κειμένου, το κυρίως μέρος αναπτύσσει τις βασικές ιδέες, και η κατακλείδα ολοκληρώνει με μία συνοπτική διατύπωση του νοήματος. Χωρίς αυτή τη δομή, το κείμενο μοιάζει αποσπασματικό, σαν άθροισμα προτάσεων και όχι οργανωμένος λόγος.
8. Εκτενής Θεματική πρόταση
Συνήθως σπαταλούν αρκετό λεξιλόγιο στην πρώτη περίοδο της περίληψης, προσπαθώντας να γράψουν το θέμα της (κάνουν μεγάλη θεματική πρόταση) και τις πρώτες ιδέες. Στην προσπάθεια αυτή μπορεί να αφιερώσουν ακόμα και τη μισή περίληψη.
9. Κοινότοπες λέξεις για την αναφορά στον συγγραφέα
Όταν αναφέρονται στο συγγραφέα δεν χρησιμοποιούν ποικιλία ρημάτων αλλά επαναλαμβάνουν μονότονα το ρήμα «λέει», αντί των: «αναφέρει, επισημαίνει, παρατηρεί, αναρωτιέται, διαπιστώνει, υπογραμμίζει κ.τλ.»
10. Παράβλεψη μετασυγγραφικού σταδίου και λάθη αβλεψίας
Δεν αφιερώνουν καθόλου χρόνου για να διαβάσουν την περίληψή τους και να διορθώσουν τα λάθη αβλεψίας ή λάθη κατανόησης πληροφοριών του κειμένου, να ελέγξουν εάν πράγματι εντόπισαν τα σωστά χωρία ακόμη και το σωστό κείμενο. Υπάρχουν μαθητές που ενώ η εκφώνηση ζητούσε περίληψη σε παραγράφους του 2ου μη λογοτεχνικού κειμένου εκείνοι έκαναν περίληψη στις παραγράφους του 1ου κειμένου.
Η επιτυχία στην περίληψη δεν είναι αποτέλεσμα τύχης, αλλά συνδυασμός γλωσσικής ωριμότητας και μεθοδικής εξάσκησης. Όσο περισσότερο ο μαθητής διαβάζει ποιοτικά κείμενα, παρατηρεί τη δομή και την επιχειρηματολογία τους, τόσο πιο φυσικά μπορεί να αποδώσει τα νοήματά τους με ακρίβεια. Για τον φιλόλογο, η διδασκαλία της περίληψης είναι ευκαιρία να καλλιεργήσει στον μαθητή όχι μόνο τη δεξιότητα της σύνθεσης, αλλά και την ουσιαστική κριτική σκέψη – το θεμέλιο κάθε μορφής λόγου.
Αναλυτικότερες πληροφορίες και οδηγίες για το ΘΕΜΑ Α – Περίληψη δείτε στο βιβλίο Νέα Ελληνικά Γ Λυκείου – Πρακτικός οδηγός για τα θέματα Α, Β, Γ, Δ, Κεφάλαιο 1ο
