Οι δεξιότητες του σύγχρονου εκπαιδευτικού

Η ευθύνη και το σπουδαίο προνόμιο να είσαι δάσκαλος μεγεθύνονται, σε μια εποχή που η αυθεντία του δασκάλου απομυθοποιείται και ο «παντογνώστης θεός» καλείται να κατέλθει από το βάθρο του και να συνοδοιπορήσει με τους μαθητές του στην οδό της γνώσης, ως σύμβουλος και καθοδηγητής.

 Οι προκλήσεις με τις οποίες αναμετράται ο σύγχρονος εκπαιδευτικός είναι βαρύτερες και συνθετότερες, συγκριτικά με εκείνες του παρελθόντος, που ο ρόλος του ήταν σαφής και αυστηρά καθορισμένος: ήταν η μοναδική και αδιαμφισβήτητη πηγή της γνώσης, στον οποίον όλοι όφειλαν αδιαπραγμάτευτη υπακοή και σεβασμό. Οι ριζικοί μετασχηματισμοί των σύγχρονων κοινωνιών σε ηθικό και αξιακό επίπεδο, οι αλλεπάλληλες τεχνολογικές εξελίξεις, η διεύρυνση της επικοινωνίας και οι πολιτισμικές συμμίξεις επηρεάζουν μοιραία το θεσμό του σχολείου, που πασχίζει να ανασυνταχθεί και να τις αντικατοπτρίσει με επιτυχία. Σε αυτό το νέο περιβάλλον ο δάσκαλος επανεντάσσεται και αναπροσαρμόζει τον ρόλο του. Οι παιδαγωγικές του γνώσεις και ικανότητες είναι απαραίτητο να εκσυγχρονίζονται διαρκώς. Να καλλιεργεί δεξιότητες επικοινωνιακές και συνεργατικές που θα του επιτρέψουν να διατηρήσει την αξία του και η ανθρώπινη υπόστασή του να κάνει τη διαφορά σε έναν κόσμο ασφυκτικά τεχνοκρατικό. Ποιες είναι όμως οι δεξιότητες που οφείλει να διαθέτει ο σύγχρονος εκπαιδευτικός;

Α. Δεξιότητες επικοινωνίας και ενσυναίσθησης. Η αποτελεσματική επικοινωνία αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές δεξιότητες της ζωής και θεμελιώδες προαπαιτούμενο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, η οποία εδράζεται στην μετακένωση και αποδοχή πληροφοριών είτε μέσω του γραπτού είτε του προφορικού λόγου. Είναι ευθύνη του εκπαιδευτικού να προσδιορίζει τους καλύτερους τρόπους επικοινωνίας με τους μαθητές, και να λαμβάνει υπόψη του τις διαφορετικές προσωπικότητες, το κοινωνικό και συναισθηματικό υπόβαθρο των μαθητών του. Οι σύγχρονοι δάσκαλοι χρειάζεται να ενσωματώνουν διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας, και να εναλλάσσονται στον ρόλο του πομπού και του δέκτη. Δεν αποφασίζουν και διατάσσουν ειρωνεύονται ή πληγώνουν τους μαθητές. Ανταποκρίνονται με ηπιότητα και αβρότητα στα ερεθίσματα της τάξης, αντιλαμβάνονται και αξιοποιούν το χιούμορ στη διδακτική διαδικασία, εμφορούνται από ενθουσιασμό για το έργο τους και φροντίζουν να τον μεταδώσουν και στους μαθητές τους. Χρειάζεται και αυτοί να δίνουν εξηγήσεις και να αιτιολογούν τις αποφάσεις τους, γιατί οι μαθητές δικαιούνται να τις κατανοήσουν. Σημαντικό επίσης είναι να δομήσουν με τους μαθητές σχέσεις εμπιστοσύνης και να απορρίψουν το μοντέλο του απρόσιτου δασκάλου που ομιλεί από καθέδρας και κραδαίνει την απειλή της τιμωρίας. Οφείλουν να αγκαλιάζουν τους μαθητές τους με αγάπη και ενδιαφέρον, να τους ακούνε προσεκτικά και να μην τους αντιμετωπίζουν σαν μια αδιαφοροποίητη ομάδα ανθρώπων αλλά ως άτομα με ξεχωριστά χαρακτηριστικά και προσωπικότητα που πρέπει να τους αποδίδεται σεβασμός.

Β. Δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων. Οι συγκρούσεις προκύπτουν συχνά σε οποιαδήποτε τάξη. Μπορούν άλλωστε να χρησιμοποιηθούν και ως υγιές μέρος της μαθησιακής διαδικασίας. Ο τρόπος που ο δάσκαλος διαχειρίζεται τις συγκρούσεις καθορίζει αν μια κατάσταση θα γίνει λειτουργική ή δυσλειτουργική. Οι διαφωνίες μπορεί να γίνουν παραγωγικές ή καταστροφικές σε λίγα λεπτά. Η ψυχραιμία που θα επιδείξει ο δάσκαλος, η αμεροληψία, η αποφυγή ανώφελης οργής από μέρους του αλλά και η ειλικρινής αξιολόγηση της κατάστασης προσφέρει στους μαθητές πολύτιμες μαθησιακές εμπειρίες.

Γ. Διαπραγματευτικές ικανότητες. Η σχέση δασκάλου και μαθητή έχει μεταμορφωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια, και έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί οι εποχές που ο δάσκαλος είχε «πάντα δίκιο». Οι μαθητές με τον εκδημοκρατισμό του σχολικού θεσμού έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη δύναμη από ποτέ, αμφισβητούν την αυθεντία των εκπαιδευτικών και διεκδικούν όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή στις αποφάσεις. Ο δάσκαλος οφείλει να ασκεί πια την τέχνη της διαπραγμάτευσης που σχετίζεται με τη διαχείριση της ισορροπίας μεταξύ του ρόλου του δασκάλου και του ρόλου του συνομηλίκου. Οφείλει να βρει τη χρυσή τομή ανάμεσα στη φιλικότητα και την ικανότητα να πειθαρχεί την τάξη. Πρόκειται ίσως για την πιο δύσκολη πρόκληση που αντιμετωπίζει ο εκπαιδευτικός, για να επιτύχει την ομαλή διεξαγωγή του μαθήματος.

Δ. Δεξιότητες προσωπικότητας. Η προσωπική ανάπτυξη είναι μια συνεχής διαδικασία που επιτυγχάνεται μέσω της ενδοσκόπησης, της αυτοαξιολόγησης, του εντοπισμού των προτερημάτων και των αδυναμιών μας και τελικά της προσπάθειας αυτοβελτίωσης σε πνευματικό, ηθικό και συναισθηματικό επίπεδο. Πολύ σημαντική είναι η εκμάθηση της ικανότητας διαχείρισης του άγχους, που σύμφωνα με έρευνες συνιστά το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί και αναπότρεπτα επηρεάζει το παιδαγωγικό και διδακτικό τους έργο. H καλλιέργεια του δημοκρατικού ήθους τους βοηθά επίσης να συμπεριφέρονται στους μαθητές τους ισότιμα και να τους διδάξουν την αξία της ανεκτικότητας και της συμπερίληψης της ετερότητας σε μια εποχή που οι άνθρωποι αποκτούν σταδιακά το θάρρος να διεκδικούν το δικαίωμα να είναι ο εαυτός τους.

Με όλες αυτές τις δεξιότητες ο εκπαιδευτικός μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές του να προχωρήσουν με θάρρος στην κοινωνία του μέλλοντος και να τους δώσει τη δύναμη να αλλάξουν τον κόσμο. Είναι αυτός που θα επηρεάσει για πάντα το ήθος και την ψυχή με την επίδρασή του. Και ίσως ο ρόλος του αυτός είναι πιο δύσκολος και βαρυσήμαντος και όταν ένας εκπαιδευτικός βάζει σε προτεραιότητα την καλλιέργεια του ήθους και της καρδιάς είναι άνθρωπος ανώτερου διαμετρήματος.

Μαρία Δ. Πετροπούλου / Φιλόλογος – Συγγραφέας εκδ. ΖΗΤΗ

Image by <a href="http://Image by <a href="https://www.freepik.com/free-photo/teacher-student-high-fiving-couch_9364553.htm#page=2&query=teacher&position=46&from_view=search&track=sph">Freepikfreepik