ΚΕΙΜΕΝΟ 1 ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ

                                               Τέχνη και Όρια

                           Τα όρια της τέχνης και η ηθική του καλλιτέχνη

      Έτυχε, που λέτε, να γνωριστώ εκ του σύνεγγυς με την αξιότιμη κ. Τέχνη και να ταξιδέψω στη μακραίωνη ιστορία της.  Η τέχνη είναι ένα μέσο έκφρασης και ελευθερίας και για αυτό είναι απαραίτητη σε κάθε εποχή και κοινωνία.

    Θα μιλήσω όμως για το πολυσυζητημένο όριο που πρέπει να λαμβάνει υπόψιν κάθε δημιουργός, καλλιτέχνης ή…κακοτέχνης, με γνώμονα τον σεβασμό και το μέτρο. Έτσι κι αλλιώς, θέτει τα έργα του -άρα τον εαυτό του- στην κρίση του κοινού, και ειδικού και άσχετου, που σημαίνει ότι πρέπει να είναι έτοιμος να χαρακτηριστεί, ενίοτε να λογοκριθεί και να καταταγεί θετικά ή αρνητικά στην ιστορία της τέχνης. Έχουν εκτεθεί κατά καιρούς έργα που κρίθηκαν αριστουργήματα γιατί το άξιζαν, κι άλλα που υπερεκτιμήθηκαν ή ακριβοπληρώθηκαν, παρότι έκαναν την ίδια την τέχνη να ντρέπεται.  Εντούτοις, υπάρχει ένας άτυπος ηθικός κανόνας που διέπει ανέκαθεν την όποια καλλιτεχνική έκφραση. Τα σύμβολα και τα ιερά ενός λαού ή μιας πίστης δεν τα χλευάζουμε! Κι αυτό σημαίνει πολιτισμός. Γιατί, τέχνη, είναι ελευθερία έμπνευσης και δημιουργίας, όχι όμως ασυδοσία. Κι αν τη χρησιμοποιήσουμε για να εκθέσουμε κάτι «άρρωστο», αποκρουστικό ή διεστραμμένο, τότε θα δεχτούμε και την αντίδραση. Πόσο αποδεκτό θα ήταν, για παράδειγμα, το να προωθεί ένας καλλιτέχνης με τα έργα του την αιμομιξία; Θα το εντάξουμε κι αυτό στη ελευθερία έκφρασης, προκειμένου να μη θεωρηθούμε σκοταδιστές, αλλά προοδευτικοί; Εδώ ακριβώς λαμβάνει χώρα το όριο.

    Προσωπικά, στην εν λόγω “συνομιλία με τον Γκόγια” που εξέθεσε περήφανα η Εθνική Πινακοθήκη, έψαξα την έμπνευση, αλλά βρήκα μισαλλοδοξία. Έψαξα βαθύτερα νοήματα, αλλά βρήκα επιθετική αποδόμηση της ανθρώπινης πίστης. Έψαξα τη “σαγήνη”, αλλά με τρόμαξε το “αλλόκοτο”. Καιρός λοιπόν να επαναξιολογήσουμε τι είναι τέχνη και τι πρεσβεύει…Όταν προσβάλλει ιερά και όσια, δεν είναι τέχνη! Όταν μετατρέπεται σε αισθητική κακοποίηση, δεν είναι τέχνη! Όταν εκφράζεται με απεχθή τερατουργήματα, αυτο-απαξιώνεται, γιατί ευτελίζει το νόημά της στα μάτια του κοινού. Κι εδώ γεννάται το ερώτημα: Μια τέτοια “ελεύθερη έκφραση”, εντάσσεται στον πολιτισμό ή στον ξεπεσμό;

(Διασκευασμένο) άρθρο Της Ευαγγελία Πριτσίνη, Ιστορικού του Ελληνικού Πολιτισμού, Ταχυδρόμος, εφημ. Μαγνησίας, 17/03/25

                                     ΚΕΙΜΕΝΟ 2 ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ

                     Τα όρια της σάτιρας και η λογοκρισία της σκιτσογραφίας 

Η λογοκρισία αποτελεί αγκάθι στην σχέση ανθρώπου (πόσο μάλλον καλλιτέχνη, δημοσιογράφου) με την έκφραση. Ίσως και να αποτελεί αφαίρεση και κατάρριψη βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων και να οδηγεί σε μια επαναλαμβανόμενη και ταυτόχρονα αποστειρωμένη ηχώ.

Όσον αφορά όμως την τέχνη το πλαίσιο είναι πιο ευρύ. Ο καλλιτέχνης μπορεί μέσα από το έργο του να καυτηριάσει, να σατιρίσει και τελικά να κρίνει τα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα με αναφαίρετο δικαίωμα στην έκφραση και δημιουργία. Καθώς όμως τα δικαιώματα συνοδεύονται και από υποχρεώσεις πρωταρχική υποχρέωση του εκάστοτε καλλιτέχνη είναι ο σεβασμός απέναντι στο αντικείμενο έμπνευσης του. Και έτσι τίθεται το ερώτημα που ανά περιόδους επανέρχεται στην δημόσια ή και ιδιωτική συζήτηση: ποια είναι τα όρια της σάτιρας;

Η σκιτσογραφία αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα είδη τέχνης στον χώρο της σάτιρας και του σχολίου και έχει την θέση της στον τύπο από πολύ νωρίς. Στο μεγαλύτερο ποσοστό τα σκίτσα σατιρίζουν πρόσωπα, δρώμενα, δηλώσεις του κοινωνικοπολιτικού  χώρου και αποτυπώνουν στο χαρτί με μια προσωπική πινελιά την θεώρηση της κοινωνίας σχετικά με αυτά. Και είναι μάλιστα μια ισχυρή περίπτωση δημοσιογραφικού έργου καθώς ένα και μόνο σκίτσο μπορεί να αποτυπώσει πολλά περισσότερα από ένα κείμενο. Ή να κάνει πολύ πιο δυνατό ένα ρεπορτάζ, στήλη κ.λπ.

            (Διασκευασμένο) άρθρο της Ηλιάννας Ιορδανίδου in.gr, 6 Μαΐου 2022 

                        ΚΕΙΜΕΝΟ 3  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ

ΟΛΟΙ ΕΜΕΙΣ ΠΟΥ ΓΡΑΦΟΥΜΕ ΣΤΙΧΟΥΣ…

Όλοι εμείς που γράφουμε στίχους,
όλοι εμείς το διαμπερές τραύμα της Γης,
λευκοί και μαύροι και κίτρινοι,
«ανεπτυγμένοι» και «υπανάπτυκτοι»,
πλούσιοι και φτωχοί,
που τους γράφουμε απάνω στο χιόνι,
που τους γράφουμε απάνω στην άμμο,
απάνω στον ήλιο, απάνω στη βροχή,
απάνω στο πεζοδρόμιο,
απάνω στους χαρταετούς της καρδιάς μας,
απάνω στα υπόγεια της καρδιάς μας,
στα σαλόνια και στις σοφίτες,
με πέννα και με κάρβουνο,
όλοι εμείς που γράφουμε στίχους,
που εξακολουθούμε να τους γράφουμε στον ανοιχτό πίνακα,
που εξακολουθούμε να τους γράφουμε στον υπαίθριο πίνακα,
με τις κιμωλίες μας στεγνές ή βρεγμένες,
που εξακολουθούμε να τους γράφουμε με το αίμα μας,
σε μια παντιέρα*  που δεν τη γνωρίσαμε ακόμα,
σε μια παντιέρα που την ψάχνουμε ψηλαφητά μες στους αιώνες,
σε μια παντιέρα που μας αποκρύβεται
για να μην τελειώσει,
που μας ξέρει και αποκρύβεται
για να μην την παρατήσουμε,
σε μια παντιέρα που δεν τη βλέπουμε
μα σφιγγόμαστε γύρω της,
που δεν τη βλέπουμε μα κρεμαζόμαστε απάνω της,
που δεν ξέρουμε αν υπάρχει μα δεν το συζητάμε.
Όλοι εμείς που γράφουμε στίχους
μπροστά στο φεγγάρι ή στο εκτελεστικό απόσπασμα
κι ανακυκλωνόμαστε και δεν εκλείπουμε
απ’ τον Όμηρο ή και πιο πριν ή και πάντα
μέχρι τον τελευταίο μας άσημο,
όλοι εμείς –τι σύμπτωση!
Χωρίς καμιά προσυνεννόηση,
χωρίς καμιά προεπαφή!
Τι παράξενη σύμπτωση, αδερφοί μου!

(Από τη συλλογή Αγνώστω Ανθρώπω 1968 – Κώστας Μόντης)

* παντιέρα: σημαία

                                                                  ΘΕΜΑ Α

Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά σε μία παράγραφο 60-70 λέξεων τις απόψεις της συγγραφέα του Κειμένου 1 για τα όρια της Τέχνης.

                                                                                                           Μονάδες 20

                                                      ΘΕΜΑ Β (μονάδες 35) 

Β1. Να επιλέξετε μία σωστή (Σ) με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 1 χωρίς να αιτιολογήσετε την απάντησή σας:

1. Σύμφωνα με τη συγγραφέα, ποιο από τα παρακάτω ΔΕΝ συνιστά αυθεντική τέχνη;
α) Έργο που προκαλεί προβληματισμό
β) Έργο που προσβάλλει ιερά και όσια
γ) Έργο με πρωτοτυπία και έμπνευση
δ) Έργο που εκτίθεται στη δημόσια κρίση

2. Ποιο στοιχείο θεωρεί η συγγραφέας απαραίτητο για την ύπαρξη ορίων στην τέχνη;
α) Η εμπορική επιτυχία
β) Η αισθητική πρωτοτυπία
γ) Ο σεβασμός και το μέτρο
δ) Η παγκόσμια αναγνώριση

Να επιλέξετε μία σωστή (Σ) με βάση το περιεχόμενο του Κείμενο 2 χωρίς να αιτιολογήσετε την απάντησή σας:

3. Ποιο είναι το κύριο πρόβλημα που ενδέχεται να προκαλεί η λογοκρισία σύμφωνα με το κείμενο;
α) Αύξηση της καλλιτεχνικής παραγωγής
β) Ενίσχυση της δημόσιας συζήτησης
γ) Περιορισμός της ελεύθερης έκφρασης και αλλοίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
δ) Διευκόλυνση της κατανόησης των κοινωνικών θεμάτων

4. Ποια βασική υποχρέωση συνοδεύει το δικαίωμα του καλλιτέχνη στην ελεύθερη έκφραση, σύμφωνα με το κείμενο;
α) Η πρωτοτυπία των έργων του
β) Η εμπορική επιτυχία
γ) Ο σεβασμός προς το θέμα έμπνευσής του
δ) Η συνεργασία με τον Τύπο

5. Ποιος είναι ο ρόλος της σκιτσογραφίας, όπως παρουσιάζεται στο κείμενο;
α) Να διασκεδάζει το κοινό χωρίς ιδιαίτερο νόημα
β) Να στολίζει τα άρθρα του Τύπου
γ) Να προσφέρει αντικειμενική πληροφόρηση χωρίς άποψη
δ) Να σχολιάζει κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα με σατιρικό τρόπο

                                                                                                                Μονάδες 10   

   Β2.α. Αφού εντοπίσετε δύο(διαφορετικούς) τρόπους, με τους οποίους εξασφαλίζεται η συνοχή στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1 (μονάδες 4), να εξηγήσετε τη λειτουργία τους στη σύνδεση των νοημάτων (μονάδες 3). 

                                                                                                                  Μονάδες 7  

β. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στην 2η παράγραφο  στις παρακάτω 4 περιπτώσεις (με υπογράμμιση στο Κείμενο 1): 

1. τα αποσιωπητικά: καλλιτέχνης ή…κακοτέχνης

2. η διπλή παύλα: -άρα τον εαυτό του-

3. το θαυμαστικό: χλευάζουμε!

4. τα εισαγωγικά: «άρρωστο»

                                                                                                                  Μονάδες 8 

Β3.  Το ύφος του Κειμένου 1 θα το χαρακτηρίζαμε περισσότερο προσωπικό – υποκειμενικό και σε κάποια σημεία καταγγελτικό, ενώ το ύφος του Κειμένου 2 θα το χαρακτηρίζαμε αντικειμενικό. Να επιβεβαιώσετε τους παραπάνω χαρακτηρισμούς εντοπίζοντας μία γλωσσική επιλογή για το κάθε ύφος(μία για το προσωπικό-μία για το καταγγελτικό -μία για το αντικειμενικό) παραθέτοντας και ένα αντίστοιχο χωρίο για το καθένα.

                                                                                                                  Μονάδες 10    

ΘΕΜΑ Γ

Σε ένα κείμενο 150-200 λέξεων να γράψετε το ερμηνευτικό σας σχόλιο για πώς αντιλαμβάνεται το ποιητικό υποκείμενο την ευθύνη του ποιητή/καλλιτέχνη αξιοποιώντας τρεις(3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες; Συμφωνείτε μαζί του; Πιστεύετε πως η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο; 

                                                                                                                  Μονάδες 15

                                                             ΘΕΜΑ Δ

Με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα Τέχνης, ως εκπρόσωπος της μαθητικής σας κοινότητας, εκφωνείτε ομιλία (350 – 400 λέξεις) στο Προαύλιο του Σχολείου σε μια εκδήλωση αφιερωμένη στην ημέρα αυτή. 

α) Να εκφράσετε τη γνώμη σας για το αν θα πρέπει να τίθενται όρια σε ένα οποιοδήποτε καλλιτέχνημα ή αν ο εκάστοτε δημιουργός έχει την ελευθερία να δημιουργήσει ό,τι θέλει, χωρίς την ανησυχία μήπως το έργο του θεωρηθεί απρεπές ή ανόσιο.

β)Στη συνέχεια να εκφράσετε τους προβληματισμούς σας και τις προτάσεις σχετικά με  τη διαπαιδαγώγηση που θα πρέπει να λαμβάνουν οι μαθητές στο σχολείο προκειμένου να εντοπίζουν και να θέτουν όρια σε οποιαδήποτε έκφανση της καθημερινότητά τους(social media, νυχτερινές έξοδοι, ηλεκτρονικά παιχνίδια κλπ).

Όποια κι αν είναι η άποψή σας, να την υποστηρίξετε τεκμηριωμένα αξιοποιώντας δημιουργικά και τα παραπάνω κείμενα αναφοράς(τα μη λογοτεχνικά).

ΒΒ3.         Μονάδες 30   

                                                        ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 ΘΕΜΑ Α

Η συγγραφέας υποστηρίζει πως η τέχνη οφείλει να σέβεται κάποια ηθικά όρια και δεν πρέπει να συγχέεται με την ελευθεριότητα. Αν και αναγνωρίζει την καλλιτεχνική ελευθερία ως ουσιώδη έκφανση της δημιουργίας, θεωρεί ότι πρέπει να υπάρχει σεβασμός προς τα σύμβολα και τις πεποιθήσεις. Όταν η τέχνη προσβάλλει, αποδομεί αξίες ή διαστρεβλώνει, τότε δεν αποτελεί αληθινή τέχνη αλλά μια μορφή αισθητικής και ηθικής υποβάθμισης. 

Β1. Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής (1 σωστή απάντηση):

1. β

2. γ

3. γ

4. γ

5. δ

Β2. α. Επισήμανση: Αρκούν δύο τρόποι

Η συνοχή της 2^ης παραγράφου εξασφαλίζεται με την χρήση διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων: όπως είναι: «Εντούτοις» που δηλώνει αντίθεση, για να τονίσει πως παρόλο που υπήρξαν ανήθικα έργα που υπερεκτιμήθηκαν, ο ηθικός κανόνας που διέπει τον χώρο της τέχνης υφίσταται.  Η διαρθρωτική λέξη «όμως» «Η τέχνη είναι ελευθερία έμπνευσης και δημιουργίας, όχι όμως ασυδοσία.», προκειμένου να τονιστεί η  αντίθεση μεταξύ των δύο αυτών εννοιών(ελευθερία έκφρασης και λογοκρισία). «Κι αυτό σημαίνει πολιτισμός.». Η συγγραφέας παρέχει την εξήγηση και την αιτιολόγηση για τις αντιφάσεις που δημιουργούνται. Η σύνδεση «κι αυτό σημαίνει» δημιουργεί μια λογική αλληλουχία που εξηγεί την προηγούμενη δήλωση και προσδιορίζει το νόημα της έννοιας «πολιτισμός». Η διαρθρωτική λέξη «Γιατί» δηλώνει αιτιολόγηση και  αιτιολογεί το γιατί δεν πρέπει να χλευάζουμε τα σύμβολα ενός λαού. 

Από την 1^η στην 2^η περίοδο η συνοχή εξασφαλίζεται μέσω της έλλειψης της λέξης «ο καλλιτέχνης» που εννοείται και επομένως παραλείπεται. Με τον ίδιο τρόπο εξασφαλίζεται η συνοχή και πιο κάτω: “Γιατί τέχνη, είναι…Κι αν τη χρησιμοποιήσουμε…”, όπου παραλείπεται η λέξη τέχνη(έλλειψη).

Από την 9^η περίοδο στην 10^η  και 11^η  μεταβαίνει με τη χρήση της ερώτησης στην απάντηση: Πόσο αποδεκτό θα ήταν, για παράδειγμα, το να προωθεί ένας καλλιτέχνης με τα έργα του την αιμομιξία; «Θα το εντάξουμε κι αυτό στη ελευθερία έκφρασης, προκειμένου να μη θεωρηθούμε σκοταδιστές, αλλά προοδευτικοί;». 

Από την 9^η στην 10^η και με την επαναληπτική αντωνυμία «αυτό» εννοεί την «αιμομιξία»

β. Τα τέσσερα σημεία στίξης είναι: Αποσιωπητικά μετά το «ή»: Τα αποσιωπητικά δημιουργούν μια αίσθηση αναμονής, υπογραμμίζοντας ότι υπάρχει μια ενδεχόμενη εναλλακτική που αφήνεται να εννοηθεί. Πιθανότατα δείχνει ότι υπάρχει μια λεπτή γραμμή ή διάκριση μεταξύ αυτών των δύο, η οποία δεν είναι εύκολα ορατή. Ο αναγνώστης καλείται να σκεφτεί τι εννοεί ο συγγραφέας με την έννοια του «κακοτέχνη». Τα αποσιωπητικά ενισχύουν αυτή την αμφιβολία και επιτρέπουν στον αναγνώστη να κάνει τις δικές του σκέψεις και τα διλήμματα.

Διπλή παύλα στη φράση -άρα τον εαυτό του- Η διπλή παύλα (–) περιέχει μια διευκρινιστική / επεξηγηματική πληροφορία, ένα επεξηγηματικό σχόλιο στο «θέτει τα έργα του», που προστίθεται για να τονίσει ότι μέσω των έργων του, ο δημιουργός εκθέτει έμμεσα και τον ίδιο του τον εαυτό. Η χρήση της διπλής παύλας αντί για κόμμα ή παρενθέσεις προσδίδει έμφαση στον λόγο και περιέχει βασική πληροφορία.

Θαυμαστικό στη λέξη χλευάζουμε!: Το θαυμαστικό εδώ δείχνει μια έμφαση, υπογραμμίζοντας την ένταση της πράξης του «χλευασμού». Η λέξη δεν είναι απλώς αναφορά σε κάτι αρνητικό, αλλά γίνεται μια ενεργή, έντονη καταγγελία, κάτι που εκφράζεται με έντονο συναίσθημα και αποδοκιμασία. Η επιλογή του θαυμαστικού δείχνει την αγανάκτηση ή την έντονη αντίθεση με την πράξη.

Εισαγωγικά στη λέξη «άρρωστο»: Τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται εδώ για μεταφορική χρήση της γλώσσας και έμφαση. Έτσι, υπογραμμίζεται η αρνητική πλευρά της τέχνης, τε περίεργο, το παράδοξο και επομένως το μη συμβατό με την τέχνη. αυτή είναι 

Β3. Επισήμανση: Αρκεί μία γλωσσική επιλογή για την επιβεβαίωση του κάθε ύφους

Για το πρώτο κείμενο («Τέχνη και Όρια»)

Προσωπικός- υποκειμενικός τόνος : Χρήση α΄ρηματικού προσώπου: «Έτυχε, που λέτε, να γνωριστώ…»/ «θα μιλήσω όμως…»/ «έψαξα την έμπνευση… αλλά βρήκα μισαλλοδοξία»
Αυτά δείχνουν ότι το κείμενο είναι προσωπική κατάθεση άποψης και όχι αντικειμενική ανάλυση. Άλλωστε πρόθεση της συγγραφέα είναι να πει τη γνώμη της σε ένα άρθρο γνώμης και παράλληλα να καταγγείλει την έλλειψη σεβασμού και την υπέρβαση ορίων που χαρακτηρίζουν μια μερίδα καλλιτεχνών. 

Καταγγελτικός λόγος: Στο κείμενο χρησιμοποιείται καταγγελτικός λόγος για να εκφράσει τις ανησυχίες της συγγραφέως σχετικά με τα όρια της τέχνης και τα όρια της ελευθερίας έκφρασης. Η χρήση εκφράσεων όπως: «να ντρέπεται η ίδια η τέχνη»/, η χρήση αξιολογικών επιθέτων και ουσιαστικών αρνητικά φορτισμένων: «απεχθή τερατουργήματα»/ «ξεπεσμός»/ «αισθητική κακοποίηση». Η επανάληψη της φράσης:  «δεν είναι τέχνη!» με τη χρήση της οριστικής, του αρνητικού μορίου: «δεν» και του θαυμαστικού, καθιστά το ύφος αυστηρό και καταγγελτικό, αφού η συγγραφέας τονίζει με απόλυτη βεβαιότητα, οριστικά και αμετάκλητα τη θέση της. Αυτές οι εκφράσεις δημιουργούν μια έντονα κριτική και καταγγελτική διάθεση, που ενισχύει το συναισθηματικό ύφος του κειμένου.

Ρητορικές ερωτήσεις: «Θα το εντάξουμε κι αυτό στη ελευθερία έκφρασης…;»/ «Μια τέτοια “ελεύθερη έκφραση”, εντάσσεται στον πολιτισμό ή στον ξεπεσμό;»
Ενισχύουν την καταγγελτική διάθεση της συγγραφέα με έμμεσο τρόπο, καθώς η συγγραφέας προκαλεί τον αναγνώστη να σκεφτεί και να αμφισβητήσει τα όρια της τέχνης. Παραδείγματα: “Πόσο αποδεκτό θα ήταν, για παράδειγμα, το να προωθεί ένας καλλιτέχνης με τα έργα του την αιμομιξία; Θα το εντάξουμε κι αυτό στη ελευθερία έκφρασης, προκειμένου να μη θεωρηθούμε σκοταδιστές, αλλά προοδευτικοί;” 

Για το δεύτερο κείμενο («Τα όρια της σάτιρας και η λογοκρισία της σκιτσογραφίας»):

Αντικειμενικό ύφος: Κυριαρχεί το γ΄ ρηματικό πρόσωπο(αποτελεί, οδηγεί, μπορεί) που καθιστά το ύφος ουδέτερο και αντικειμενικό, καθώς και η δηλωτική χρήση της γλώσσας: «Ο καλλιτέχνης…και δημιουργία». Η συγγραφέας του δεύτερου κειμένου χρησιμοποιεί αναλυτικό λόγο, παρέχοντας παραδείγματα και αναλύοντας το ζήτημα της σάτιρας και της λογοκρισίας με σαφή και αντικειμενικό τρόπο. Παράδειγμα: “Η σκιτσογραφία αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα είδη τέχνης στον χώρο της σάτιρας και του σχολίου και έχει την θέση της στον τύπο από πολύ νωρίς. Το κείμενο υιοθετεί έναν δημοσιογραφικό τόνο και χρησιμοποιεί όρους που σχετίζονται με τον δημοσιογραφικό και καλλιτεχνικό χώρο, όπως: “είδος τέχνης”, “δημοσιογραφικό έργο”, “ισχυρή περίπτωση δημοσιογραφικού έργου”. Αυτή η επαγγελματική και δημοσιογραφική γλώσσα ενισχύει το πιο αντικειμενικό ύφος του κειμένου.

                                                          ΘΕΜΑ Γ

Επισήμανση: Αρκούν 3 διαφορετικοί κειμενικοί δείκτες για τη στοιχειοθέτηση της αντίστοιχης ερμηνείας

Το ποίημα του Κώστα Μόντη εκφράζει έναν στοχασμό για τον ρόλο του ποιητή ως αυτόπτη μάρτυρα και διαρκή αγωνιστή απέναντι στις πανανθρώπινες ανισότητες και αδικίες. Το ποιητικό υποκείμενο βλέπει την ευθύνη του καλλιτέχνη ως έναν ρόλο ενεργό, διαχρονικό και βαθιά συνδεδεμένο με την ανθρώπινη εμπειρία. Δεν παρουσιάζει τον ποιητή ως αποστασιοποιημένο δημιουργό, αλλά ως συμμέτοχο στον πόνο και τον αγώνα του κόσμου. Πρώτα, τονίζεται η κοινότητα των δημιουργών που μοιράζονται την ίδια ανάγκη έκφρασης και μαρτυρίας, ανεξαρτήτως καταγωγής ή κοινωνικής θέσης. Ο ποιητής δείχνει ότι η καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι προσωπικό προνόμιο, αλλά συλλογική πράξη, όπως μας δηλώνει και από τον τίτλο του ποιήματος: «όλοι εμείς που γράφουμε στίχους», ο οποίος επαναλαμβάνεται και στο ποίημα. Έπειτα, παρουσιάζεται η τέχνη ως αναζήτηση ενός ιδανικού, μιας αλήθειας ή ελπίδας που δεν είναι ακόμη ορατή, αλλά οδηγεί και εμπνέει. Ο ποιητής αγωνίζεται γι’ αυτή την “παντιέρα”, ακόμα κι αν δεν την έχει γνωρίσει,
«σε μια παντιέρα που δεν τη βλέπουμε μα σφιγγόμαστε γύρω της» (συμβολισμός και εικόνα της αόρατης ελπίδας). Τέλος, ο καλλιτέχνης δεν εμφανίζεται μόνος, αλλά ως κρίκος μιας ιστορικής αλυσίδας δημιουργών που υπήρξαν και θα υπάρξουν. Η τέχνη είναι πράξη συνέχειας, αντίστασης και μνήμης
«απ’ τον Όμηρο ή και πιο πριν ή και πάντα» (αναφορά στη διαχρονικότητα του ποιητή).

Συμφωνώ με τη γνώμη του ποιητικού υποκειμένου, όπως εκφράζεται στο ποίημα, σχετικά με την ευθύνη του ποιητή όχι μόνο ως καλλιτέχνη, αλλά και ως κοινωνικού παρατηρητή και δημιουργού που συνδέεται με τη συλλογική εμπειρία της ανθρωπότητας. Πιστεύω πως η ποίηση και η τέχνη εν γένει έχουν λυτρωτικό ρόλο για  κάθε κοινωνία, έχουν έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην καταγραφή της ανθρώπινης κατάστασης, της αναζήτησης νοήματος και της διεκδίκησης της αλήθειας, παράγοντες καίριοι για τη σωτηρία του κόσμου. Η τέχνη μπορεί να μην αλλάζει άμεσα τον κόσμο, όμως αλλάζει τις συνειδήσεις –κι αυτός είναι ο πρώτος κρίκος κάθε μεγάλης αλλαγής. Οι στίχοι, όταν είναι αληθινοί, γίνονται πράξεις.

Άλλοι κειμενικοί δείκτε:

Χρήση αντιθετικών εικόνων  «πλούσιοι και φτωχοί», «λευκοί και μαύροι». Οι εικόνες, όπως «γράφουμε στον ήλιο», «με το αίμα μας», «σε μια παντιέρα που δεν τη γνωρίσαμε ακόμα», υπογραμμίζουν την αγωνία για μια ιδανική, αλλά άπιαστη αλήθεια.  Η διαρκής αναζήτηση και προσπάθεια του ποιητή να υπηρετεί το καθήκον δηλώνεται με την επανάληψη των ρημάτων σε ενεστώτα «γράφουμε» και «εξακολουθούμε» ενώ η αντίθεση μεταξύ του τι είναι ορατό και τι όχι δημιουργεί μια έντονη αίσθηση της ευθύνης να συνεχίσει ο ποιητής να ψάχνει. Χρήση δυνατών εικόνων και μεταφορικής γλώσσας(«απάνω στους χαρταετούς της καρδιάς μας/ απάνω στα υπόγεια της καρδιάς μας».  

                                                               ΘΕΜΑ Δ

Αγαπητοί συμμαθητές/τριες, αγαπητοί καθηγητές/τριες,

Με αφορμή τη Παγκόσμια Ημέρα Τέχνης, καλούμαι σήμερα, ως εκπρόσωπος της μαθητικής κοινότητας, να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις για τον ρόλο της τέχνης, τα όριά της και το πώς διαμορφώνουμε εμείς, ως νέοι, κριτήρια σε έναν κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται. Η τέχνη είναι, πράγματι, ένας από τους πιο ελεύθερους και δημιουργικούς τρόπους έκφρασης του ανθρώπου. Είναι η φωνή της ψυχής, η έκφραση της αλήθειας, ακόμη κι όταν αυτή ενοχλεί. Ωστόσο, ελευθερία δεν σημαίνει ασυδοσία.

Ο καλλιτέχνης είναι ένας δημιουργός που μέσα από το έργο του δίνει φωνή στην εποχή του. Όμως, η ελευθερία στην τέχνη δεν σημαίνει και ελευθερία από την ευθύνη. Μέσα από την καταγραφή του κόσμου, ο δημιουργός δεν είναι απλώς παρατηρητής, αλλά μέρος της διαδικασίας διατήρησης της ανθρωπιάς και της ηθικής ακεραιότητας. Όταν ένα έργο χλευάζει σύμβολα ιερά, προσβάλλει πίστεις, προβάλλει αποκρουστικές ή διεστραμμένες εικόνες, τότε παύει να είναι δημιουργία και γίνεται πρόκληση. Ο καλλιτέχνης οφείλει να έχει στο μυαλό του πως η τέχνη, πράγματι, οφείλει να εμπνέει, να προβληματίζει και να αφυπνίζει για αυτό επιβάλλεται  να είναι ελεύθερη και να μην λογοκρίνεται αλλά  αποτελεί  και ηθική πράξη, είναι τεκμήριο ζωής και μια κοινωνική και ηθική επιταγή. Θέλουμε καλλιτέχνες όχι μόνο εμπνευσμένους αλλά και ηθικούς, με σταθερά ιδανικά και αξίες που θα υποβάλλουν ηθικά πρότυπα με τρόπο συγκινησιακό και δεν θα θίγουν συνειδήσεις, ούτε θα ξεπερνούν το μέτρο. Το όριο δεν χρειάζεται να τίθεται με νόμους πρέπει να είναι εσωτερικό, να τίθεται από τη συνείδηση του ίδιου του δημιουργού, αφού ως  διανοούμενος χρειάζεται να είναι και πνευματικός ταγός και να αποτελεί πρότυπο προς μίμηση  για όλους μας.

Αλλά, επιτρέψτε μου να επεκταθώ λίγο πέρα από την τέχνη. Τα όρια δεν αφορούν μόνο τους καλλιτέχνες. Αφορούν κι εμάς, τους μαθητές, τους νέους, όλους όσοι μεγαλώνουμε σε έναν κόσμο γεμάτο εικόνες, πληροφορίες, επιλογές και πειρασμούς. Τα social media, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, η ανεξέλεγκτη διασκέδαση, είναι μόνο μερικές από τις καθημερινές «δοκιμασίες» που αντιμετωπίζουμε. Πώς ξέρουμε πού να σταματήσουμε; Ποιος θα μας βοηθήσει να αναπτύξουμε τα κατάλληλα αντανακλαστικά;

Η απάντηση βρίσκεται στη διαπαιδαγώγηση που θα λάβουμε στο σχολείο. Ως μαθητές περνάμε πολύ χρόνο στο σχολικό περιβάλλον και η εκπαιδευτική κοινότητα είναι η πλέον αρμόδια να μας βοηθήσει να καλλιεργήσουμε κριτική σκέψη, αυτογνωσία και αξίες. Οι εκπαιδευτικοί να μας μάθουν πώς να ξεχωρίζουμε το σημαντικό από το επιφανειακό, το ωφέλιμο από το τοξικό. Χρειαζόμαστε εκπαιδευτικά προγράμματα και εκπαιδευτικούς που να συζητούν μαζί μας – χωρίς ηθικολογίες – για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, για την ευθύνη της διαδικτυακής μας παρουσίας, για τα πρότυπα που μας κατακλύζουν. Η τέχνη μπορεί να είναι ένας οδηγός. Προτείνω, λοιπόν, μέσα από δράσεις όπως θεατρικά εργαστήρια, συζητήσεις για την τέχνη, συμμετοχή σε εικαστικά και μουσικά προγράμματα, αλλά και μαθήματα ψηφιακού γραμματισμού, να μαθαίνουμε πώς να χρησιμοποιούμε τα μέσα που έχουμε στα χέρια μας με ευθύνη, ισορροπία και αυτογνωσία. Μέσα από το θέατρο, τη μουσική, τη δημιουργική γραφή, μπορούμε να μάθουμε να εκφραζόμαστε και να θέτουμε όρια με φυσικό τρόπο, όχι καταπιεστικά, αλλά δημιουργικά.

Κλείνοντας, ας θυμόμαστε πως η αληθινή ελευθερία είναι αυτή που συνυπάρχει με τον σεβασμό. Εμείς είμαστε ελεύθεροι να ζούμε, αλλά όχι χωρίς σκέψη και μέτρο. Τα όρια είναι ο τρόπος να κρατάμε τον κόσμο ανθρώπινο. Η τέχνη, ως πράξη μνήμης και αντίστασης, μετατρέπει τον καλλιτέχνη σε φορέα ηθικής ευθύνης. Το έργο τέχνης δεν είναι απλώς αίσθηση, αλλά καθήκον. Αυτή η αντίληψη της τέχνης διασώζει όχι μόνο την ιστορία, αλλά και τις αξίες που την καθορίζουν.

                                                                                                               Σας ευχαριστώ.

  Μαρία Δ. Πετροπούλου Φιλόλογος – Συγγραφέας εκδ. ΖΗΤΗ

https://ziti.gr/syggrafeas/petropoyloy-d-maria

Δέσποινα Παπαγιαννοπούλου

https://idiepeia.gr/catalog/theoria-apo-tin-arxi-neoelliniki-glossa-logotexnia-a-v-g-lykeiou

Εκδόσεις ἡδυέπεια – Θεωρία… από την αρχή! / Νεοελληνική γλώσσα & λογοτεχνία Α, Β, Γ Λυκείου