Η αξία της εκμάθησης Λατινικών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Δεν είναι λίγες οι φορές που οι μαθητές/-τριες διατυπώνουν την ερώτηση «γιατί διδάσκονται τα Λατινικά και σε τι μας χρησιμεύουν;»

Προσπαθώντας, λοιπόν, να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση και ερχόμενοι αντιμέτωποι με τη γενικότερη υποβάθμιση των κλασικών σπουδών και των αρχαιογνωστικών μαθημάτων στο σημερινό  αναλυτικό σχολικό πρόγραμμα, οφείλουμε να αναδείξουμε μερικούς λόγους για τους οποίους το μάθημα των Λατινικών είναι χρήσιμο και δικαίως κατέχει θέση στο πρόγραμμα του ελληνικού σχολείου ήδη από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους (1830).

Αρχικά, οι μαθητές/ -τριες με τη μελέτη των Λατινικών, τα οποία αποτελούν μια εξαιρετικά οργανωμένη και λογική γλώσσα, την κυρίαρχη γλώσσα του δυτικού κόσμου για περισσότερα από 1500 χρόνια, ακονίζουν το μυαλό, καλλιεργούν τη νοητική εγρήγορση, αυξάνουν την προσοχή στη λεπτομέρεια, αναπτύσσουν την κριτική σκέψη και ενισχύουν τις ικανότητες επίλυσης προβλημάτων.

Επιπλέον, τα Λατινικά αποτελούν τη μητέρα – γλώσσα των σύγχρονων ρομανικών γλωσσών (ιταλικά, γαλλικά, ισπανικά, ρουμανικά, πορτογαλικά κ.ά) και έχουν ασκήσει ισχυρή επίδραση σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες (π.χ. αγγλικά, γερμανικά). Με τη συστηματική μελέτη, λοιπόν, των Λατινικών οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα αφενός να βοηθηθούν σημαντικά στην εκμάθηση αυτών των ευρωπαϊκών γλωσσών και αφετέρου να εμβαθύνουν περισσότερο στη μητρική τους γλώσσα μέσα από τη σύγκριση της δικής τους και της ξένης. Εξάλλου, για τη νεότερη Ευρώπη και τον δυτικό πολιτισμό γενικότερα, η Ελλάδα είναι ένας πανίσχυρος πολιτισμικός μύθος με πρακτική και συμβολική αξία, ενώ η Ρώμη (όπως διαμορφώθηκε από τη συνάντησή της με την Ελλάδα) αποτελεί την άμεση ιστορική πραγματικότητα που είναι η «μήτρα» των νεότερων ευρωπαϊκών κοινωνιών. Αν, για παράδειγμα, ο Όμηρος είναι ο πρώτος μεγάλος ευρωπαίος ποιητής, ο Βιργίλιος θεωρείται ένας από τους «πατέρες της Ευρώπης».

Βέβαια, οι Ρωμαίοι δεν μιμήθηκαν απλώς τους Έλληνες αλλά μετέθεσαν τις θεμελιακές αξίες του ελληνικού πολιτισμού σε νέα κοινωνικά και πολιτικά πλαίσια κι έτσι έδωσαν μια καινούρια δυναμική. Αυτό που ονομάζουμε «ελληνορωμαϊκός» πολιτισμός δεν αποτελεί απλώς μια χρονική αλληλουχία (πρώτα η Ελλάδα, μετά η Ρώμη) αλλά μια δυναμική αλληλεπίδραση ανάμεσα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις αξίες δύο πολιτισμών.

Για αυτούς και για άλλους αρκετούς λόγους η εκμάθηση των Λατινικών στις  τελευταίες τάξεις της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης θεωρείται απαραίτητη για την ολοκληρωμένη μορφωτική καλλιέργεια των μαθητών/ -τριών.

Σήμερα το μάθημα των Λατινικών διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία στις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου στην κατεύθυνση των Ανθρωπιστικών Σπουδών. Το συγκεκριμένο μάθημα διδασκόταν και εξεταζόταν σε πανελλαδικό επίπεδο για την είσοδο των υποψηφίων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση  μέχρι το σχολικό έτος 2018-2019. Για δύο χρόνια αντικαταστάθηκε από το μάθημα της Κοινωνιολογίας και επανήλθε στις αίθουσες από το σχολικό έτος 2020 -2021, όπου και διδάσκεται για δύο έτη, στη Β Λυκείου για δύο (2) ώρες εβδομαδιαίως και στη Γ Λυκείου για έξι (6) ώρες. Το μάθημα των Λατινικών έχει λοιπόν επανέλθει «αναβαθμισμένο» με νέο πρόγραμμα σπουδών και η έμφαση στη λατινική γλώσσα ανανεώνεται χάρη στην προσοχή που δίνεται σε βασικά στοιχεία ετυμολογικής σύνδεσης της Λατινικής με τη νεοελληνική ή με γνωστές ευρωπαϊκές γλώσσες, καθώς και με την επισήμανση στερεότυπων λατινικών φράσεων που βρίσκονται σε χρήση και στη σύγχρονη επικοινωνία.

Συγκεκριμένα στη Β΄ Λυκείου οι μαθητές/ -τριες εξετάζονται:

– στη μετάφραση των δεκαπέντε (15) πρώτων διδαγμένων κειμένων (κείμενα 1 -15),

-σε μία άσκηση εξέτασης της σημασίας στερεότυπων λατινικών φράσεων ή την ένταξή τους σε νεοελληνικό προτασιακό περιβάλλον,

-σε μία παρατήρηση με εξέταση των συντακτικών φαινομένων που διδάχτηκαν σε αυτά τα μαθήματα.

Στη Γ Λυκείου οι μαθητές/ -τριες εξετάζονται:

-στη μετάφραση τριάντα πέντε (35) διδαγμένων κειμένων (κείμενα 16 -50),

-σε μία άσκηση ανοικτού ή κλειστού τύπου από την εισαγωγή του σχολικού βιβλίου,

-σε μία άσκηση ετυμολογικής συσχέτισης ελληνικών – λατινικών λέξεων,

-σε δύο παρατηρήσεις με εξέταση των γραμματικών φαινομένων που διδάχθηκαν στα μαθήματα 1 – 50

-σε δύο παρατηρήσεις με εξέταση των συντακτικών φαινομένων που διδάχθηκαν στα μαθήματα 1 -50.

Στη σημερινή εποχή της ψηφιακής επανάστασης οι εκπαιδευτικοί που εξειδικεύονται στα Λατινικά και όσοι προσφέρουν ιδιαίτερα μαθήματα Λατινικών κατ’ οίκον ή on-line είναι καλό να είναι απόφοιτοι του τμήματος Φιλολογίας με ειδικότητα κατά προτίμηση στην κλασική φιλολογία και εξειδικευμένες γνώσεις πάνω στο συγκεκριμένο μάθημα. Ως έμπειρη καθηγήτρια Λατινικών με πολυετή διδακτική εμπειρία προτείνω την ακόλουθη μέθοδο διδασκαλίας:

1. Ο δάσκαλος Λατινικών πρέπει να ακολουθεί πιστά το σχολικό εγχειρίδιο των Μ. Πασχάλη και Γ. Σαββαντίδη καθώς και τη σχολική γραμματική του Α. Τζάρτζανου.
2. Κατά τη διάρκεια του κατ’ οίκον ή on-line μαθήματος ο εκπαιδευτικός διαβάζει στον μαθητή το εισαγωγικό σημείωμα του κάθε κειμένου, συνδέει το κείμενο με το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιό του και σε καμία περίπτωση δεν προχωρά σε στείρα μετάφραση αλλά η μετάφραση γίνεται μέσω του λεξιλογίου και της συντακτικής ανάλυσης του κάθε κειμένου.
3. Στη συνέχεια ο δάσκαλος Λατινικών αφιερώνει κάποια ώρα για την ετυμολογική συσχέτιση λατινικών λέξεων με ελληνικές,  ώστε ο μαθητής να κατανοήσει την άρρηκτη σχέση ανάμεσα σε αυτές τις δύο ινδοευρωπαϊκές γλώσσες.
4. Κάθε μάθημα τόσο στη B όσο και στη Γ λυκείου εξετάζει ένα συγκεκριμένο γραμματικό ή συντακτικό φαινόμενο, το οποίο ο εκπαιδευτικός χρειάζεται να εξηγεί και να δίνει στον μαθητή αρκετές ασκήσεις για την εμπέδωσή του.
5.  Τέλος, σιγά σιγά και όχι απαραιτήτως σε κάθε μάθημα ο δάσκαλος αναθέτει στον μαθητή προς εκμάθηση ένα μικρό κομμάτι από την εισαγωγή του σχολικού βιβλίου, το οποίο εξετάζει στο επόμενο μάθημα.
6. Μόνο στη Β Λυκείου παραθέτει στον μαθητή έναν κατάλογο με τις σαράντα εννιά (49) στερεότυπες λατινικές εκφράσεις που χρησιμοποιούνται και σήμερα στην ελληνική γλώσσα και για την εμπέδωσή τους δίνονται κάποιες ασκήσεις εξάσκησης.

Γεωργία Μωραΐτη – Φιλόλογος, καθηγήτρια Λατινικών και Αρχαίων, Συγγραφέας

Image by freepik