ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗΣ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2025
ΓΛΩΣΣΑ(Αξία) ΚΑΙ ΤΝ
ΚΕΙΜΕΝΟ 1 ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ
Η γλώσσα ως πολιτισμός, ιστορία και ταυτότητα
Γιατί να συζητάμε για τη γλώσσα;
Αλήθεια, έχει τόση σημασία μία συζήτηση για την ελληνική γλώσσα, για την ιστορική της συνέχεια, για το αν αποτελεί ουσιώδες συστατικό της Εθνικής μας ταυτότητας;
Αν η ανθρώπινη γλώσσα θεωρηθεί μόνον ένα εργαλείο επικοινωνίας για την επίλυση καθημερινών προβλημάτων ή έστω μεγάλων ζητημάτων, θεωρητικών και πρακτικών, μια τέτοια συζήτηση μπορεί να φαίνεται και περιττή.
Όμως, η ανθρώπινη γλώσσα είναι κάτι πολύ περισσότερο κάθε γλώσσα δεν είναι άλλες λέξεις για τα ίδια πράγματα. Είναι ο τρόπος που κάθε λαός συλλαμβάνει, επεξεργάζεται και εκφράζει τον κόσμο. Είναι μία άλλη ταξινομία του κόσμου. Όπως λέει επιγραμματικά ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης, «Η γλώσσα δεν είναι ένα απλό εργαλείο. Η εργαλειακή αντίληψη της γλώσσας είναι μια στρεβλωτική και μειωτική αντίληψη. Η γλώσσα είναι ο πολιτισμός, η ιστορία, η ταυτότητά μας. Όταν μιλάω για Δημοκρατία δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει; Το κράτος να ανήκει στον δήμο; Όλα αυτά τι είναι ; Η ιστορία μου. Και τι είναι η λέξη ιστορία; Ίστωρ, αυτός που βλέπει τα γεγονότα και στη συνέχεια τα αφηγείται. Η ιστορία των λέξεων είναι η προέλευση της γλώσσας μου, ο πολιτισμός μου, η σκέψη μου και τελικά η ταυτότητά μου»[1].
Το γεγονός πως, ως Νεοέλληνες, έχουμε, γλωσσικά, στενότατη σχέση με τα πρώτα κιόλας στάδια ανάπτυξης του ελληνικού πολιτισμού, σημαίνει αυτόματα πως συνεχίζουμε να ερμηνεύουμε και να ταξινομούμε τον κόσμο με την εμπειρία ενός πολιτισμού πέντε χιλιάδων χρόνων που δεν σταμάτησε ποτέ να εμπλουτίζεται. Κάποτε ένας ξένος συνομιλητής ρώτησε τον Γιώργο Σεφέρη το εξής: Μα πιστεύετε σοβαρά ότι είστε απόγονοι του Λεωνίδα και του Θεμιστοκλή; Και η απάντηση του νομπελίστα ποιητή μας: «Όχι ακόμα είμαστε απόγονοι μονάχα της μάνας μας, που μας μίλησε ελληνικά, που προσευχήθηκε ελληνικά, που μας νανούρισε με παραμύθια.».
Με τη διατήρηση της γλώσσας, περιγράφουμε ουσιαστικά την επιμονή τους να μην ενταχθούν σε ένα άλλο, ξένο αξιακό σύστημα και να μην αλλάξουν οπτική γωνία θεάσεως του κόσμου, διατηρώντας ουσιαστικά ένα αίσθημα υπεροχής απέναντι σε έναν βάρβαρο κατακτητή. Η μάχη για τη διατήρηση της γλώσσας είναι πολύ σημαντικότερη από τη μάχη για την διατήρηση εδαφών. Διότι με τα νοήματα, τις αρχές και τις αξίες που η γλώσσα διασώζει, τα εδάφη μπορεί να επανακτηθούν. Χωρίς οράματα όμως, ένας λαός, όχι μόνο δεν αισθάνεται τον κίνδυνο να χάσει τη γη του∙ ίσως δεν βρίσκει καν λόγο να την υπερασπιστεί.
Η γλώσσα δεν φυλακίζεται στις λέξεις και τις προτάσεις αλλά απλώνεται σε επιφωνήματα, κινήσεις προσώπου, φράσεις που φαίνονται αδόκιμες και ακατέργαστες, στην πραγματικότητα όμως είναι εκφράσεις που ακόμα μία επίσημη γραμματική δεν έχει καταφέρει να ταξινομήσει. Κι όμως, πολλές φορές, σε αυτό το ακατέργαστο κρύβεται η ζωή της και η ιστορία των συναισθημάτων των προγόνων μας. Είναι η δική μας ιστορία, γιατί, πέραν του βιολογικού, είναι αποδεδειγμένο πως υπάρχει ένα ψυχικό και πνευματικό DNA. Κάθε φορά που μελετάμε το παρελθόν της γλώσσας και της μουσικής μας γνωρίζουμε ένα κομμάτι του εαυτού μας.
Ηλίας Λιαμής, Σύμβουλος Ενότητας Πολιτισμού
Τα αντίδοτα της «αγλωσσίας»
Η 9η Φεβρουαρίου, η οποία έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής γλώσσας, παρέχει πρόσφορο έδαφος για επανεκτίμηση της ιστορικής πορείας της γλώσσας μας και της αέναης συνεισφοράς της στον παγκόσμιο πολιτισμό.
Η ελληνική γλώσσα είναι αυτή που ανέδειξε τις πανανθρώπινες αξίες οι οποίες θεμελίωσαν τον πολιτισμό των λαών αλλά και διέσωσε το μεγαλείο της ιστορίας και της παράδοσής της. Μέσω αυτής εκφράστηκαν ανώτερες ιδέες, προβληματισμοί, ανησυχίες, βαθύτερα συναισθήματα, συστατικά τα οποία αποτέλεσαν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ ανθρώπων και λαών.
Πρόκειται για μια γλώσσα πλούσια, ποικιλόμορφη, ποιητική με μουσικότητα και αισθητική ποιότητα, η οποία στην εποχή μας έχει απολέσει την παλιά της αίγλη, έχει παραφθαρεί και η παραφθορά αυτή απεικονίζεται στην αγλωσσία των νέων, στη συνεχή προσθήκη ξενισμών, στην λεξιπενία, φαινόμενα που καταλήγουν σε ασυνεννοησία και σε μια επιδερμική επικοινωνία. Η γλωσσική αδυναμία, λοιπόν, προκαλεί επικοινωνιακή σύγχυση, ενώ η γλωσσική υστέρηση υποδηλώνει νοητική υστέρηση, πνευματική ατροφία, υποβαθμίζοντας την ανθρώπινη υπόσταση και κατ’επέκταση και τη φυσιογνωμία ενός λαού.
Για να αποφευχθεί η γλωσσική Βαβέλ και η απαξίωση του ατόμου εξαιτίας της γλωσσικής του δυσφράδειας, φαντάζει επιτακτικό το αίτημα κατάκτησης της γλωσσικής ποιότητας. Η γλωσσική κατάκτηση, όμως, αποτελεί μια «δια βίου» προσπάθεια και επιβάλλεται να αναζητηθούν τα κατάλληλα «αντίδοτα», ώστε να εξουδετερώσουμε το δηλητήριο της γλωσσικής αλλοτρίωσης.
Πρωταρχικό αντίδοτο για τη γλώσσα η οποία αποτελεί μια διαρκή δημιουργία, έναν ζωντανό οργανισμό, είναι η ύπαρξη ελευθερίας. Το εκφραστικό μας όργανο θα πρέπει να κινείται και να αναπτύσσεται σε ένα περιβάλλον ελευθερίας, κυρίως πνευματικής, πολιτικής και εθνικής. Μέσω της ελεύθερης έκφρασης, σε ένα περιβάλλον πλουραλισμού και ελεύθερης διακίνησης ιδεών, θα αυξάνονται τα ερεθίσματα και οι προσλαμβάνουσες. Έτσι, θα διανοίγονται τα όρια της γλώσσας και θα επεκτείνονται παράλληλα τα όρια της νόησης ενώ ο νέος θα αποδεσμεύεται από τα στεγανά της σκέψης τους.
Το πιο ισχυρό αντίδοτο αυτής της αγλωσσίας των καιρών μας- κατά τη γνώμη μου- είναι η κοινωνικότητα η οποία ενισχύει την εξωστρέφεια και τη διάθεση για αλληλεπίδραση, ευνοώντας τη συνθήκη του διαλόγου. Γιατί είναι αλήθεια πως η γλώσσα είναι μια κοινωνική ενέργεια, γεννιέται και αναπτύσσεται μέσα στις κοινωνίες, καλλιεργείται κυρίως με τον διάλογο και την ανταλλαγή απόψεων μέσω μιας δια ζώσης επικοινωνίας. Η γλώσσα εμπλουτίζεται και βαθαίνει εκεί όπου καταρρίπτονται οι φραγμοί επικοινωνίας και οι άνθρωποι κοινωνούν ουσιαστικά ανυπόκριτα, αναζητώντας στον άλλον το αληθινό νόημα της ζωής τους, όταν οι άνθρωποι απελευθερώνονται από τα δεσμά του εαυτού τους, επιδιώκοντας με κάθε τρόπο έναν γόνιμο συγχρωτισμό. Επομένως, η προσπάθεια για βαθύτερη κοινωνικότητα και πιο ουσιαστική επαφή θα συντελέσει στη γλωσσική καλλιέργεια.
Και το τελευταίο αντίδοτο, μιας και η πολυγλωσσία θεωρείται δεδομένη πραγματικότητα, θα ήταν η συνάντηση των πολιτισμών, μέσω της ελληνομάθειας, με τη βοήθεια μεταφραστικών προγραμμάτων, καθώς και της εκμάθησης ξένων γλωσσών, γλωσσομάθειας. Και λέγοντας συνάντηση, δεν εννοώ διόλου ένα κακό συναπάντημα που θα λειτουργούσε αλλοτριωτικά για τη γλώσσα μας, αλλά μια πολιτισμική σύζευξη μέσω μιας οριοθετημένης γλωσσικής προσέγγισης, η οποία θα δίνει προτεραιότητα στην εθνική μας γλώσσα, στοχεύοντας στη ορθή και βαθιά εκμάθησή της. Έτσι, ο γλωσσικός συγκρητισμός θα συμβάλλει στην αποφυγή της κατάχρησης ξενισμών και στη συνειδητοποίηση της αξίας και της ιδιαιτερότητας της ελληνικής γλώσσας.
Δημοσιευμένο (ελαφρώς τροποποιημένο)Άρθρο στο ΒΗΜΑ και ALFAVITA 9/02/21, Της Μαρίας Δ. Πετροπούλου /Φιλόλογος-Συγγραφέας Βλ. Όλο το Άρθρο:
https://www.tovima.gr/2021/02/09/opinions/ta-antidota-tis-aglossias
ΚΕΙΜΕΝΟ 3 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ
17 Δεκέμβριος 2024 Με ετικέτα Ελληνική γλώσσα, Νικηφόρος Βρεττάκος
Η Ελληνική γλώσσα
Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φως
θα ελιχθώ προς τα πάνω όπως ένα
ρυακάκι πού μουρμουρίζει.
Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα
στους γαλάζιους διαδρόμους
συναντήσω αγγέλους, θα τους
μιλήσω ελληνικά, επειδή
δεν ξέρουνε γλώσσες. Μιλάνε
μεταξύ τους μέ μουσική.
ΘΕΜΑ Α
Σε μία παράγραφο 60 – 70 λέξεις να συνοψίσετε τους λόγους που προβάλλονται στο ΚΕΙΜΕΝΟ 1 για τη στενή σχέση της ελληνικής γλώσσας με την εθνική ταυτότητα;
Μονάδες 20
ΘΕΜΑΤΑ Β
Β1. Ποια είναι η σημασία της κοινωνικότητας για την καλλιέργεια της γλώσσας, σύμφωνα με τη συγγραφέα; (ΚΕΙΜΕΝΟ 2) Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60 – 70 λέξεων.
Μονάδες 10
Β2α. Ποια είναι η λειτουργία του παραδείγματος με τη συνομιλία του Σεφέρη με τον ξένο συνομιλητή; Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με αυτή την αναφορά;(ΚΕΙΜΕΝΟ 1)
Μονάδες 8
β. Ποιον ρόλο παίζουν οι ερωτήσεις στην αρχή του κειμένου; Πώς συμβάλλουν στη συνοχή και στην ανάπτυξη του συλλογισμού του συγγραφέα;(ΚΕΙΜΕΝΟ 1)
Μονάδες 7
Β3α. Ποιον ρόλο παίζει η αναφορά στην Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας στην εισαγωγή του κειμένου; Πώς λειτουργεί ως αφετηρία για την ανάπτυξη του θέματος;(ΚΕΙΜΕΝΟ 2)
Μονάδες 5
β. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί μεταφορικές εκφράσεις (π.χ. «γλωσσική Βαβέλ», «δηλητήριο της γλωσσικής αλλοτρίωσης», «αντίδοτα»). Τι πετυχαίνει με αυτές τις επιλογές; (ΚΕΙΜΕΝΟ 2)
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ Γ
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η λειτουργία της ελληνικής γλώσσας στο ποίημα και πώς συνδέεται με την έννοια του ιερού ή του αιώνιου; Ποια συναισθήματα και σκέψεις σου δημιούργησε το ποίημα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας και στηρίζοντάς τη με τρεις κατάλληλους και διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ(ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ)
Με αφορμή τις απόψεις που διατυπώνονται στα κείμενα, να συντάξετε ένα άρθρο για το σχολικό σας περιοδικό στο οποίο θα παρουσιάσετε:
α. Τη σημασία της μητρικής γλώσσας στη διαμόρφωση της πολιτισμικής ταυτότητας των νέων.
β. Τους προβληματισμούς σας για την επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στη γλώσσα των νέων.
(Να αξιοποιήσετε στοιχεία από τα κείμενα και να διατυπώσετε τη δική σας τεκμηριωμένη άποψη. Έκταση: 350 – 400 λέξεις.)
Μονάδες 30
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Η ελληνική γλώσσα συνδέεται στενά με την εθνική ταυτότητα, καθώς εκφράζει τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο οι Έλληνες αντιλαμβάνονται και ταξινομούν τον κόσμο. Μέσα από τη διαχρονική χρήση της, διατηρείται η πολιτισμική συνέχεια και η ιστορική μνήμη του ελληνικού λαού. Δεν είναι απλώς εργαλείο επικοινωνίας, αλλά φορέας αξιών, ιδεών και συναισθημάτων. Η διατήρησή της αποτελεί μορφή αντίστασης σε ξένα πολιτισμικά πρότυπα και ενισχύει το συλλογικό αίσθημα ταυτότητας.
ΘΕΜΑΤΑ Β
Β1. Σύμφωνα με τη συγγραφέα, η κοινωνικότητα παίζει καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια της γλώσσας, καθώς ενισχύει την εξωστρέφεια, τη διάθεση για διάλογο και τη ζωντανή επικοινωνία. Η γλώσσα, ως κοινωνική ενέργεια, γεννιέται και αναπτύσσεται μέσα στις ανθρώπινες σχέσεις και επικοινωνίες. Μέσω της ανταλλαγής απόψεων και της ουσιαστικής επαφής με τους άλλους, εμπλουτίζεται και βαθαίνει. Η κοινωνικότητα, επομένως, καλλιεργεί τη γλωσσική ικανότητα, ενισχύει τη συναισθηματική κατανόηση και καταρρίπτει τα εμπόδια επικοινωνίας, οδηγώντας σε μια πιο ουσιαστική χρήση της γλώσσας.
Β2α. Η αναφορά στη συνομιλία του Σεφέρη με τον ξένο συνομιλητή λειτουργεί ως παραδειγματικός τρόπος πειθούς, που ενισχύει τη βασική θέση του συγγραφέα: ότι η γλώσσα αποτελεί στοιχείο ταυτότητας. Με τη λιτή αλλά ουσιαστική απάντηση του ποιητή – ότι είναι απόγονος της μάνας του που του μίλησε ελληνικά – τονίζεται η διαγενεακή μετάδοση της γλώσσας ως βασικού φορέα πολιτισμού και εθνικής συνέχειας. Ο συγγραφέας με αυτό το παράδειγμα συγκινεί, νοηματοδοτεί την έννοια της καταγωγής όχι βιολογικά αλλά πολιτισμικά και πνευματικά, και ενισχύει το επιχείρημά του με τη συμβολική δύναμη της ελληνικής γλώσσας ως μέσο διατήρησης της συλλογικής μνήμης.
β. Οι ερωτήσεις στην αρχή του κειμένου λειτουργούν ως ρητορικές ερωτήσεις, οι οποίες κινούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, τον προβληματίζουν και τον εισάγουν στο βασικό θέμα του κειμένου: τη σημασία της ελληνικής γλώσσας για την εθνική ταυτότητα. Παράλληλα, συμβάλλουν στη συνοχή και την οργάνωση του συλλογισμού, καθώς από την αμφισβήτηση (αν έχει νόημα να συζητάμε για τη γλώσσα) περνά ομαλά στην τεκμηρίωση της σημασίας της, δημιουργώντας έτσι μια διαλεκτική πορεία που ενισχύει την πειθώ. Με αυτόν τον τρόπο, ο συγγραφέας κατευθύνει τον αναγνώστη να ακολουθήσει τη συλλογιστική του πορεία.
Β3α. Η αναφορά στην Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας στην εισαγωγή του κειμένου λειτουργεί ως αφορμή και αφετηρία για την ανάπτυξη του θέματος. Δίνει επικαιρότητα και πλαίσιο στο κείμενο, προσφέροντας ένα συγκεκριμένο σημείο αναφοράς που κινητοποιεί τον προβληματισμό για την πορεία και τη σημασία της ελληνικής γλώσσας. Παράλληλα, λειτουργεί αιτιολογημένα: εξηγεί γιατί ο συγγραφέας επιλέγει να εστιάσει στη γλωσσική αλλοίωση, τη σημασία της γλώσσας στον πολιτισμό και την ανάγκη για καλλιέργειά της. Έτσι, συνδέει το επίκαιρο γεγονός με ένα ευρύτερο πολιτισμικό και παιδευτικό προβληματισμό.
β. Η συγγραφέας, με τη χρήση μεταφορικών εκφράσεων όπως «γλωσσική Βαβέλ», «δηλητήριο της γλωσσικής αλλοτρίωσης» και «αντίδοτα», επιτυγχάνει να προσδώσει ένταση και δραματικότητα: Οι μεταφορές προσδίδουν συναισθηματική φόρτιση στο κείμενο, τονίζοντας τη σοβαρότητα του προβλήματος της γλωσσικής παρακμής. Οι εικόνες που δημιουργούνται προσδίδουν ζωντάνια και παραστατικότητα και καθιστούν το κείμενο πιο ελκυστικό και κατανοητό, διευκολύνοντας τον αναγνώστη να συλλάβει αφηρημένες έννοιες μέσα από οικείες εικόνες. Παράλληλα, λειτουργούν ως μέσο πειθούς και ενίσχυσης του λόγου: Οι μεταφορές ενισχύουν το επιχείρημα της συγγραφέα, καθώς παρουσιάζουν τη γλωσσική κρίση ως κάτι σχεδόν παθολογικό, που χρειάζεται θεραπεία και παρέμβαση, άρα απαιτεί άμεση δράση.
ΘΕΜΑ Γ
Το ποίημα αποτελεί έναν λυρικό στοχασμό για τη διαχρονική, υπερβατική αξία της ελληνικής γλώσσας. Ο ποιητής εκφράζει την πεποίθηση ότι η ελληνική γλώσσα είναι κάτι περισσότερο από μέσο επικοινωνίας: είναι φορέας πολιτισμού, μουσικότητας και πνευματικής συνέχειας. Μέσα από μία προσωπική εξομολόγηση σε α΄ ρηματικό πρόσωπο τονίζεται η προσωπική πίστη του ποιητή στη δύναμη της ελληνικής γλώσσας. Η ελληνική γλώσσα λειτουργεί ως σύμβολο ταυτότητας και πνευματικής συνέχειας, που υπερβαίνει τη θνητότητα και τον υλικό κόσμο. Είναι τόσο ιερή και αρμονική, ώστε θα μπορούσε να επικοινωνήσει ακόμη και με αγγέλους. Οι γαλάζιοι διάδρομοι είναι ποιητική εικόνα του ουρανού ή του μεταθανάτιου κόσμου. Οι άγγελοι συμβολίζουν το θείο, το άφθαρτο, το πνευματικό, υποδηλώνοντας την αιωνιότητα της γλώσσας και την πνευματική της αξία. Η γλώσσα δεν είναι απλά μέσο επικοινωνίας, αλλά μια ιερή μορφή έκφρασης, που συνδέεται με το μυστήριο και την αρμονία της ύπαρξης, καθώς οι άγγελοι «μιλάνε με μουσική» και όχι με λέξεις. Η χρήση της ελληνικής γλώσσας στους αγγέλους εκφράζει τη βαθιά πίστη ότι η γλώσσα αυτή φέρει μέσα της κάτι ιερό, πέρα από τον καθημερινό λόγο, και αποτελεί γέφυρα ανάμεσα στο ανθρώπινο και το θεϊκό. Επιπλέον, η μουσικότητα του ποιήματος, με τις απαλές εικόνες και το «μουρμούρισμα» του ρυακιού, ενισχύει το αίσθημα της αρμονίας και της αιωνιότητας που αποπνέει η γλώσσα.
Διαβάζοντας το ποίημα, ένιωσα έντονα τη συγκίνηση που προκαλεί η σκέψη ότι η γλώσσα μας δεν είναι απλώς ένα εργαλείο επικοινωνίας, αλλά ένα κομμάτι της ψυχής μας, της πολιτιστικής μας ταυτότητας. Πιστεύω ότι η ελληνική γλώσσα, όπως και κάθε μητρική γλώσσα, είναι βαθιά δεμένη με τη σκέψη και την ύπαρξή μας. Μέσα από αυτήν εκφράζουμε όχι μόνο ιδέες, αλλά συναισθήματα, αξίες, μνήμες και οράματα. Η γλώσσα είναι η γέφυρα ανάμεσα στον εσωτερικό μας κόσμο και τους άλλους, αλλά και ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.
ΘΕΜΑ Δ
Η μητρική γλώσσα και η πρόκληση της τεχνητής νοημοσύνης
Η μητρική γλώσσα αποτελεί τη ρίζα της πολιτισμικής μας ταυτότητας και τον πυλώνα της εθνικής μας συνείδησης. Όπως διαπιστώνουμε από τα κείμενα που μελετήσαμε, η ελληνική γλώσσα δεν είναι απλά ένα εργαλείο επικοινωνίας, αλλά ένα ζωντανό κύτταρο του πολιτισμού μας, που μεταφέρει αξίες, ιστορία και συλλογικές μνήμες. Μέσω της γλώσσας μας διαμορφώνουμε την αντίληψή μας για τον κόσμο, εκφράζουμε συναισθήματα και ιδέες και συνδεόμαστε με την παράδοσή μας, η οποία αποτελεί την ουσία της ταυτότητάς μας.
Η σημασία της μητρικής γλώσσας, ειδικά για τη νεολαία, είναι καθοριστική. Η γλώσσα λειτουργεί ως γέφυρα που συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον, προσφέροντας στα νέα μέλη της κοινωνίας τα εφόδια για να κατανοήσουν τον εαυτό τους και να συμμετέχουν ενεργά στον πολιτισμό τους. Η κοινωνικότητα και ο διάλογος ενισχύουν τη γλωσσική καλλιέργεια, καθώς η γλώσσα αναπτύσσεται μέσα από την ουσιαστική αλληλεπίδραση και τη διατήρηση της επικοινωνίας.
Ωστόσο, σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε νέες προκλήσεις, όπως η επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) στη γλώσσα των νέων. Η εισαγωγή των ψηφιακών τεχνολογιών και των έξυπνων εφαρμογών έχει αλλάξει τον τρόπο που επικοινωνούν οι νέοι, επιφέροντας θετικά αλλά και αρνητικά αποτελέσματα. Από τη μία, η ΤΝ μπορεί να ενισχύσει την εκμάθηση και την πρόσβαση στη γνώση, βοηθώντας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και στην καλλιέργεια γλωσσικών ικανοτήτων. Από την άλλη, η υπερβολική εξάρτηση από τις αυτόματες μεταφράσεις, τα συντομευμένα μηνύματα και τη γλώσσα των social media κινδυνεύει να περιορίσει το πλούσιο λεξιλόγιο, να απλοποιήσει τη σκέψη και να αλλοιώσει τη γλωσσική μας ταυτότητα. Προβληματίζει ιδιαίτερα η πιθανή «γλωσσική αλλοτρίωση» που αναφέρεται στο δεύτερο κείμενο. Αν η γλώσσα μας γίνει εργαλείο επιφανειακής και αποσπασματικής επικοινωνίας, τότε κινδυνεύει να υποβαθμιστεί η νοητική και πνευματική μας ανάπτυξη, καθώς η γλώσσα είναι συνυφασμένη με τη σκέψη και τον πολιτισμό. Η τεχνητή νοημοσύνη, επομένως, πρέπει να χρησιμοποιηθεί με μέτρο και σύνεση, ώστε να λειτουργεί ως υποστηρικτικό εργαλείο και όχι ως υποκατάστατο της γλωσσικής δημιουργίας και της κριτικής σκέψης.
Σε μια εποχή, λοιπόν, που κυριαρχούν οι γλωσσικές ευκολίες και οι επιρροές της τεχνολογίας, οφείλουμε να φροντίζουμε τη γλώσσα μας, να τη μελετούμε, να τη ζούμε και να την αγαπούμε – γιατί μόνο έτσι θα αγαπάμε και τον ίδιο μας τον εαυτό. Η πρόκληση της τεχνητής νοημοσύνης μας καλεί να είμαστε προσεκτικοί και να καλλιεργούμε τη γλώσσα μας με βαθιά επίγνωση της αξίας της, προστατεύοντας την από φθορά και αλλοίωση. Μόνο έτσι μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι οι νέες γενιές θα κρατήσουν ζωντανή την παράδοση, αλλά και θα είναι ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός σύγχρονου, ψηφιακού κόσμου. Και ας μην ξεχνάμε πως η μητρική γλώσσα είναι η ρίζα της πολιτισμικής μας ύπαρξης και η αφετηρία της διαμόρφωσης της ταυτότητας των νέων.
ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ 2Ο ΜΠΟΡΕΊΤΕ ΝΑ ΑΝΤΛΗΣΕΤΕ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΆΡΘΡΟ:
Τεχνητή Νοημοσύνη και οι Επιδράσεις της στη Γλώσσα των Νέων
Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης έχει οδηγήσει στην ανάδυση ενός νέου, τεχνολογικά επηρεασμένου λεξιλογίου. Λέξεις όπως bot, algorithm, AI, deepfake και άλλες, έχουν ενσωματωθεί στην καθημερινή ομιλία των νέων, ακόμα και όταν το περιεχόμενό τους δεν είναι πλήρως κατανοητό. Παράλληλα, πλατφόρμες συμβάλλουν στη δημιουργία και διάδοση νέων λέξεων, συντομογραφιών και hashtags, ενισχύοντας τη δημιουργία μιας «ψηφιακής αργκό». Επιπλέον, η χρήση της ΤΝ ενισχύει τη συντομογραφία και την άμεση επικοινωνία, καθώς οι πλατφόρμες συνομιλίας και τα κοινωνικά δίκτυα ευνοούν τον γρήγορο και αποσπασματικό λόγο. Αυτό οδηγεί πολλές φορές σε απώλεια της σύνταξης, ατονία της γραμματικής και εξασθένηση της εκφραστικής πολυπλοκότητας και επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι κατανοούν και χρησιμοποιούν τη γλώσσα. Ενώ τα εργαλεία αυτά διευκολύνουν την κατανόηση και παραγωγή λόγου σε πολλές γλώσσες, πολλές φορές οδηγούν σε απλοποιήσεις, τυποποιήσεις ή και λανθασμένες χρήσεις λέξεων, λόγω της εξάρτησης από αυτοματοποιημένες επιλογές.
Αν και οι τεχνολογίες ΤΝ μπορούν να ενισχύσουν τη γλωσσική μάθηση και δημιουργικότητα, εγκυμονούν και κινδύνους. Υπάρχει ο φόβος ότι η συνεχής αλληλεπίδραση με τεχνολογικά φίλτρα και αυτοματοποιημένα εργαλεία μπορεί να μειώσει τη γλωσσική αυτονομία των νέων, να περιορίσει το λεξιλόγιό τους ή να οδηγήσει σε επιφανειακή κατανόηση της γλώσσας. Επίσης, το φαινόμενο της γλωσσικής ομογενοποίησης – δηλαδή η τάση να χρησιμοποιούνται διεθνείς, κυρίως αγγλικές, εκφράσεις – απειλεί τη γλωσσική πολυμορφία και τη χρήση της ελληνικής σε πλήρες και δημιουργικό επίπεδο.
Από την άλλη πλευρά, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο ενίσχυσης της γλωσσικής παιδείας. Με σωστή χρήση, μπορεί να βοηθήσει τους νέους να αποκτήσουν καλύτερη πρόσβαση στη γνώση, να εξασκηθούν σε ξένες γλώσσες και να εκφραστούν δημιουργικά μέσω της τεχνολογίας. Πλατφόρμες δημιουργικής γραφής, εφαρμογές γλωσσικής εκμάθησης με ΤΝ, ακόμα και η δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου, ενθαρρύνουν τη γλωσσική έκφραση μέσα από νέα μέσα.
Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει αναμφίβολα τη γλωσσική πραγματικότητα των νέων. Η πρόκληση δεν είναι να αντισταθούμε στην εξέλιξη, αλλά να την αξιοποιήσουμε με τρόπο που θα ενισχύει τη γλωσσική συνείδηση, την πολυμορφία και τη δημιουργική έκφραση. Με κατάλληλη παιδεία και κριτική σκέψη, η τεχνολογία μπορεί να γίνει σύμμαχος και όχι απειλή για τη γλωσσική ταυτότητα των νέων.
Επιμέλεια και Συγγραφή Κριτηρίου: Μαρία Πετροπούλου Φιλόλογος- Συγγραφέας στις εκδ. ΖΗΤΗ
https://ziti.gr/syggrafeas/petropoyloy-d-maria
https://teacherwise.gr/instructor/maria-petropoulou/
