ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

                                   ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1 (Μη λογοτεχνικό)

Ηθική κατάπτωση στην κοινωνία μας…

[…] Τα τελευταία χρόνια προέκυψε στην κοινωνία μας το λυπηρό φαινόμενο να τσακώνονται, να διαπληκτίζονται ή και να σκοτώνονται τα νεαρά άτομα (παιδιά, έφηβοι, νέοι), να συλλαμβάνονται από την αστυνομία και να οδηγούνται στα δικαστήρια μαζί με τους γονείς τους. Τα αίτια πολλά και οι ειδικοί επιστήμονες (ψυχολόγοι, παιδαγωγοί, κοινωνιολόγοι) αναλύουν το φαινόμενο. «Η αίσθηση της δικαιοσύνης που επιτρέπει την διάκριση του καλού και του κακού, στηρίζεται ουσιαστικά  σε χαρακτηριστικούς  έμφυτους  τύπους συμπεριφοράς», επισημαίνει ο Κόνραντ Λόρεντς  (Τα 8  θανάσιμα αμαρτήματα του πολιτισμού μας).  Δηλαδή, με απλά λόγια, ο κακοποιός δεν δημιουργείται μονάχα από την κοινωνία, αλλά γεννιέται με ελαττωματική συναισθηματικότητα. 

Η Παιδαγωγική θεωρεί πως η δύναμη της αγωγής δεν είναι παντοδύναμη, αλλά έχει τεράστια επίδραση στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των νέων ατόμων, που διαμορφώνεται στα πρώτα είκοσι χρόνια της ζωής του. Δύο παράγοντες ασκούν επίδραση στην αγωγή: η κληρονομικότητα και το περιβάλλον (οικογένεια, σχολείο, κοινωνικός περίγυρος). Τον πρώτο ρόλο παίζει η οικογένεια με πρότυπα του παιδιού τη μητέρα και τον πατέρα. Η καθημερινότητα μέσα στο σπίτι δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα που το παιδί νιώθει από πολύ μικρό την αγάπη, τη στοργή, την ασφάλεια, τη βοήθεια να περπατήσει, το γέλιο και τα χάδια των γονιών του και δημιουργείται μέσα του μια αγαλλίαση και μια σιγουριά που το κάνει χαρούμενο. Όταν βλέπει γονείς κατσουφιασμένους να γκρινιάζουν και να τσακώνονται, δεν νιώθει καλά και κάνει τη σκέψη να αποσκιρτήσει από το σπίτι, μόλις μεγαλώσει. Η οικογενειακή ανατροφή, λοιπόν, παίζει τον πρώτο και καθοριστικό ρόλο για το τι θα γίνει το παιδί όταν μεγαλώσει και μπει στην εφηβεία. 

Το σχολείο παρέχει, σύμφωνα με τους νόμους του κράτους, εκπαίδευση στα παιδιά μας και, κατά ένα μικρό μέρος, αγωγή. Τα παλιότερα χρόνια το σχολείο ήταν παιδαγωγούν σχολείο και ο δάσκαλος είχε τεράστια επίδραση όσον αφορά την διαγωγή των μαθητών του, ιδιαίτερα στο Δημοτικό, πράγμα που ελαχιστοποιήθηκε στο σημερινό σχολείο. Ο σημερινός δάσκαλος είναι ο δημόσιος υπάλληλος ο οποίος κάνει τη δουλειά του, πιθανόν και άριστα,  σύμφωνα με το ωρολόγιο πρόγραμμα, αλλά το τι γίνεται πέρα από την αίθουσα διδασκαλίας  στους μαθητές του δεν τον ενδιαφέρει και είναι και νομικά κατοχυρωμένος από τους νόμους του κράτους. Παρά ταύτα, το σχολείο, οι δάσκαλοι γενικά, έχουν θετική επίδραση στην διαγωγή  των μαθητών τους και πάντα βοηθούν με τις συμβουλές τους να κατευνάσουν τα πνεύματα των παιδιών.

Όσον αφορά την κοινωνία, δυστυχώς, αυτή δίνει τα χειρότερα παραδείγματα που αντιγράφουν τα παιδιά – μιμητές. Τι να πρωτοαναφέρει κανείς; Τα πάσης φύσεως εγκλήματα που ακούμε και βλέπουμε καθημερινά  από  τα Μ.Μ.Ε; Τα σήριαλ που έχουν αναγάγει τον ερωτισμό και τις δολοφονίες ως πρότυπα της κοινωνίας μας; Τις δομές του κράτους και της δικαιοσύνης που βγάζουν από τη φυλακή τους καταδικασμένους σε ισόβια σε εφτά χρόνια; Τις απαγωγές ανηλίκων που τα ωθούν στην πορνεία;

Όλα αυτά δείχνουν την ανάγκη οι Έλληνες, ως κράτος και ως άτομα, να βρουν τρόπους  και να δημιουργήσουν μια ζωή και έναν πολιτισμό αντίστοιχο των Αρχαίων Προγόνων μας, που έχτισαν Παρθενώνες και δίδαξαν την ανθρωπότητα.

[28/10/2024, το παραπάνω διασκευασμένο άρθρο αντλήθηκε από τη διαδικτυακή εφημερίδα www.proinoslogos.gr.]

Κείμενο 2 (Μη Λογοτεχνικό)

Ηθική ανάπτυξη: η θεωρία της κοινωνικής μάθησης

[…] Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης αναπτύχθηκε το 1977 από τον Καναδοαμερικανό ψυχολόγο Άλμπερτ Μπαντούρα. Σύμφωνα με αυτήν, η ηθική είναι οι συμπεριφορές που ευθυγραμμίζονται με τις αξίες και τους κανόνες της κοινωνίας. Παραδείγματα: να δείχνεις σεβασμό στους άλλους και να είσαι ειλικρινής. Τα παιδιά μαθαίνουν ηθικά κατάλληλες ή ακατάλληλες συμπεριφορές μέσω της παρατήρησης και της ενθάρρυνσης ή μη των συμπεριφορών από το περιβάλλον τους.

Για παράδειγμα, ο Τιμ, ένας έφηβος παίκτης χόκεϋ βλέπει τον προπονητή του να κάνει χειραψία με τον αντίπαλο προπονητή στο τέλος ενός αγώνα. Ο Τιμ μαθαίνει ότι η χειραψία είναι μια κατάλληλη συμπεριφορά μετά από ένα παιχνίδι και με τη σειρά του πιθανότατα θα διαμορφώσει την ίδια συμπεριφορά δίνοντας επίσης τα χέρια με τους αντιπάλους του. Ο προπονητής μπορεί να ενισχύσει τη συμπεριφορά του Τιμ λέγοντάς του «καλά έκανες» ή χτυπώντας τον στην πλάτη. Με τη σειρά του, ο Tim θα είναι πιο πιθανό να δώσει τα χέρια με τον αντίπαλό του στο επόμενο παιχνίδι του επειδή έχει λάβει ενθάρρυνση για τη συμπεριφορά του. 

[…] Οι θεωρητικοί της κοινωνικής μάθησης αναγνωρίζουν ότι τα παιδιά αναπτύσσουν μια αίσθηση ηθικής από εξωτερικές και εσωτερικές επικυρώσεις. Αρχικά, οι συμπεριφορές των παιδιών επικυρώνονται εξωτερικά από τους γονείς και την κοινωνία μέσω μηχανισμών τιμωρίας και ενθάρρυνσης. Με την πάροδο του χρόνου, οι έφηβοι εσωτερικεύουν πρότυπα για αποδεκτή συμπεριφορά και αναπτύσσουν την ικανότητα να ρυθμίζουν και να αξιολογούν τη δική τους συμπεριφορά (Bandura, 1991). Οι έφηβοι με τη σειρά τους νιώθουν αυτο-ικανοποίηση και αυτοσεβασμό όταν συμπεριφέρονται σύμφωνα με τα εσωτερικά τους πρότυπα αποδεκτής συμπεριφοράς.

Συνοψίζοντας, η θεωρία της κοινωνικής μάθησης δείχνει ότι η ηθική ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων δεν είναι απλώς αποτέλεσμα προσωπικών επιλογών, αλλά διαμορφώνεται μέσα από την παρατήρηση, την ενίσχυση και την εσωτερίκευση των κοινωνικών προτύπων. Μέσω αυτής της διαδικασίας, οι νέοι μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τι θεωρείται σωστό και τι λανθασμένο, αποκτούν αυτοέλεγχο και αυτοσεβασμό και, τελικά, γίνονται ικανοί να ενεργούν υπεύθυνα και να συμβάλλουν θετικά στην κοινωνία.

[20/04/2022, το παραπάνω διασκευασμένο άρθρο αντλήθηκε από τη διαδικτυακή εφημερίδα www.medly.gr.]

Κείμενο 3 (Λογοτεχνικό)

Ντίνος Χριστιανόπουλος, «Ιθάκη»

Δεν ξέρω αν έφυγα από συνέπεια

ή από ανάγκη να ξεφύγω τον εαυτό μου,

τη στενή και μικρόχαρη Ιθάκη

με τα χριστιανικά της σωματεία

και την ασφυχτική της ηθική.

Πάντως, δεν ήταν λύση· ήταν ημίμετρο.

Κι από τότε κυλιέμαι από δρόμο σε δρόμο

αποχτώντας πληγές κι εμπειρίες.

Οι φίλοι που αγάπησα έχουνε πια χαθεί

κι έμεινα μόνος τρέμοντας μήπως με δει κανένας

που κάποτε του μίλησα για ιδανικά…

Τώρα επιστρέφω με μίαν ύστατη προσπάθεια

να φανώ άψογος, ακέραιος, επιστρέφω

κι είμαι, Θεέ μου, σαν τον άσωτο που αφήνει

την αλητεία, πικραμένος, και γυρνάει

στον πατέρα τον καλόκαρδο, να ζήσει

στους κόλπους του μιαν ασωτία ιδιωτική.

Τον Ποσειδώνα μέσα μου τον φέρνω,

που με κρατάει πάντα μακριά·

μα κι αν ακόμα δυνηθώ να προσεγγίσω,

τάχα η Ιθάκη θα μου βρει τη λύση;

[Ντίνος Χριστιανόπουλος, Ποιήματα, Εκδόσεις Διαγωνίου, Θεσσαλονίκη 1998 (3η έκδ.), σ. 26]

ΘΕΜΑ Α΄ 

Σύμφωνα με το Κείμενο 1, με ποιους τρόπους η οικογένεια, σχολείο και ο κοινωνικός περίγυρος είναι δυνατόν να ασκήσουν αρνητική επίδραση στην αγωγή των παιδιών; Να τους συνοψίσετε σε μία παράγραφο 60 – 70 λέξεων. 

Μονάδες 20

ΘΕΜΑ Β΄ 

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω περιόδους λόγου, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» (χωρίς αναφορά σε χωρία των κειμένων):

Α. Η διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός νέου ατόμου ολοκληρώνεται κυρίως κατά τα πρώτα είκοσι χρόνια της ζωής του. Κείμενο 1 

β. Σύμφωνα με το κείμενο, η οικογένεια δεν επηρεάζει σημαντικά την αγωγή και την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Κείμενο 1 

γ. Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, τα παιδιά μαθαίνουν ηθική κυρίως μέσω προσωπικών τους επιλογών, χωρίς την επίδραση του περιβάλλοντος. Κείμενο 2

δ. Η παρατήρηση προτύπων, όπως η συμπεριφορά του προπονητή, βοηθά τα παιδιά να υιοθετήσουν ηθικά κατάλληλες συμπεριφορές. Κείμενο 2

ε. Με τον καιρό, οι έφηβοι εσωτερικεύουν τα κοινωνικά πρότυπα και μπορούν να αξιολογούν μόνοι τους τη συμπεριφορά τους. Κείμενο 2

                                                                                                                  Μονάδες 15

Β2. α. Ποιος είναι ο επικοινωνιακός σκοπός της χρήσης: α) μιας αντίθεσης στην τρίτη (3^η) παράγραφο του Κείμενου 1 («Το σχολείο παρέχει… τα πνεύματα των παιδιών») και β) ενός παραδείγματος στη δεύτερη (2^η) παράγραφο του Κειμένου 2 (Για παράδειγμα… για τη συμπεριφορά του;»); (μονάδες 4) Ποια πρόθεση των συντακτών εξυπηρετείται σε κάθε περίπτωση; (μονάδες 2)

Μονάδες 6

Β2. β. Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1(« Όσον αφορά την κοινωνία,… τα ωθούν στην πορνεία;») να εντοπίσετε δύο λεκτικά σχόλια και ένα σημείο στίξης που να δηλώνουν σχόλιο και να αναφέρετε την πρόθεση σε κάθε περίπτωση. 

Μονάδες 4

Σύνολο Μονάδων: 10

Β3. α. Το Κείμενο 2 μας πληροφορεί πως, αναφορικά με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Άλμπερτ Μπαντούρα, «τα παιδιά μαθαίνουν ηθικά κατάλληλες ή ακατάλληλες συμπεριφορές μέσω της παρατήρησης και της ενθάρρυνσης ή μη των συμπεριφορών από το περιβάλλον τους». Επιβεβαιώνεται ή διαψεύδεται, σύμφωνα με τα δεδομένα του Κειμένου 1, η συγκεκριμένη θεωρία; Σε ποια σημεία;

Μονάδες 6

Β3. β. Στην πρώτη (1^η) παράγραφο του Κειμένου 1 («Τα τελευταία χρόνια προέκυψε… με ελαττωματική συναισθηματικότητα») αξιοποιούνται τα σημεία στίξης της παρένθεσης και των εισαγωγικών. Αφού επιβεβαιώσετε την παραπάνω διαπίστωση με ένα (1) παράδειγμα για κάθε σημείο στίξης, να εξηγήσετε σύντομα την επικοινωνιακή λειτουργία του, λαμβάνοντας υπόψη τα εκάστοτε συμφραζόμενα. 

Μονάδες 4

Σύνολο Μονάδων: 10

Σημείωση: Για τα θέματα Β2α, Β2β, Β3α. και Β3β συμβουλευτείτε την αντίστοιχη θεωρία από το βιβλίο Νέα Ελληνικά Γ Λυκείου – Πρακτικός οδηγός για τα θέματα Α, Β, Γ,Δ εκδ. ΖΗΤΗ

ΘΕΜΑ Γ΄ 

Το Κείμενο 3 πραγματεύεται την εσωτερική πάλη ενός ανθρώπου που αναζητά τον εαυτό του ανάμεσα στη φυγή και την επιστροφή. Με ποιους τρεις (3) κειμενικούς δείκτες αναδεικνύεται το συγκεκριμένο δίπολο; Πώς θα αντιδρούσατε εσείς εάν ήσασταν στη θέση του ποιητικού υποκειμένου; (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Σύμφωνα με το Κείμενο 1, πολλοί θεωρούν ότι οι νέοι σήμερα εμφανίζουν παραβατικές συμπεριφορές, κρίση ηθικών αξιών και εντεινόμενα φαινόμενα βίας. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με αυτή την άποψη; Να εκθέσετε την προσωπική σας άποψη σε ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στον σχολικό τύπο.(350-400 λέξεις). Για τη σύνταξη του κειμένου σας να αξιοποιήσετε δημιουργικά στοιχεία των κειμένων αναφοράς.

                                                                                                                 Μονάδες 30                                                                   

Εναλλακτικό ΘΕΜΑ Δ2΄ 

Σύμφωνα με το Κείμενο 1, «τα τελευταία χρόνια προέκυψε στην κοινωνία μας το λυπηρό φαινόμενο να τσακώνονται, να διαπληκτίζονται ή και να σκοτώνονται τα νεαρά άτομα (παιδιά, έφηβοι, νέοι), να συλλαμβάνονται από την αστυνομία και να οδηγούνται στα δικαστήρια μαζί με τους γονείς τους». Κάτι τέτοιο μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι νέοι δεν λαμβάνουν την κατάλληλη ηθική διαπαιδαγώγηση από το στενότερο και ευρύτερο περιβάλλον τους. Ως πρόεδρος του Δεκαπενταμελούς αναλαμβάνετε σε ομιλία σας 350 – 400 λέξεων που θα εκφωνηθεί ενώπιον των συμμαθητών και καθηγητών σας, με αφορμή τα φαινόμενα νεανικής παραβατικότητας στη χώρα σας, να αναφερθείτε:

α)  στην αξία – σημασία της ηθικής ως βασικό συστατικό της προσωπικότητας του ατόμου τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για την κοινωνία καθώς και

β) σε τρόπους (μέτρα, δράσεις, δραστηριότητες), με τους οποίους το σχολείο, ως βασικός φορέας αγωγής, μπορεί να συμβάλει στην ηθικοποίηση των νέων. 

Όποια κι αν είναι η άποψή σας, να την τεκμηριώσετε αξιοποιώντας ιδέες και επιχειρήματα από τα κείμενα αναφοράς. 

Μονάδες 30

                                   ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1.Να αξιοποιήσετε τα ρήματα της παρένθεσης, που προέρχονται από τα Κείμενα 1 και 2, για να συμπληρώσετε κατάλληλα το κείμενο που ακολουθεί. Δεν υπάρχει ρήμα που να μπορεί να ενταχθεί σε παραπάνω από ένα γλωσσικό περιβάλλον. Να διατηρήσετε τη φωνή στην οποία βρίσκονται τα ρήματα. (Σημείωση: μπορείτε να αναζητήσετε τις δοθείσες λέξεις στα κείμενα αναφοράς, για να εξοικειωθείτε με τα συμφραζόμενα, στα οποία είναι τοποθετημένες, προτού ξεκινήσετε την άσκηση):

(διαπληκτίζομαι, ευθυγραμμίζομαι, διαμορφώνομαι, ελαχιστοποιούμαι, αποσκιρτώ, κατευνάζω, ανάγω, αναπτύσσω, συνειδητοποιώ, εσωτερικεύω)

Καθώς ο άνθρωπος μεγαλώνει, αρχίζει να ______________ (1) ότι η προσωπικότητά του ______________ (2) όχι μόνο από όσα ζει, αλλά και από τον τρόπο που τα ______________ (3). Υπάρχουν στιγμές που διαφέρει στις απόψεις του με τους άλλους και, μέσα στην ένταση, μπορεί να _____________ (4), προσπαθώντας να υπερασπιστεί όσα θεωρεί αληθινά. Κάποιες φορές, νιώθοντας πως οι αξίες του δεν γίνονται σεβαστές, επιλέγει να _______________ (5) από ομάδες ή καταστάσεις που δεν τον εκφράζουν πλέον, αναζητώντας χώρους όπου μπορεί να _____________ (6) τις ικανότητές του με ελευθερία. Παράλληλα, μέσα από την εμπειρία και την αυτογνωσία, οι φόβοι και οι ανασφάλειές του ______________ (7), δίνοντάς του τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει πιο ήρεμα τις δυσκολίες και να _____________ (8) με τις αξίες και τα πρότυπα που θεωρεί σημαντικά.

Ωστόσο, η ωριμότητα τον διδάσκει ότι είναι πιο εποικοδομητικό να προσπαθεί να ______________ (9) τις συγκρούσεις, αντί να τις οξύνει, και να ___________ (10) κάθε δυσκολία σε μία ευκαιρία αυτογνωσίας και εξέλιξης. Έτσι, μέσα από κάθε εμπειρία, θετική ή δύσκολη, συνεχίζει να χτίζει έναν εαυτό πιο συνειδητό και ουσιαστικό.

2.Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω ουσιαστικά των Κειμένων 1 και 2 (Α΄ ΣΤΗΛΗ) με τις ερμηνείες τους (Β΄ ΣΤΗΛΗ). Στη συνέχεια, να συμπληρώσετε τις παρακάτω περιόδους με τον κατάλληλο τύπο των ουσιαστικών της Α΄ ΣΤΗΛΗΣ. Δεν υπάρχει ουσιαστικό που να μπορεί να ενταχθεί σε παραπάνω από ένα γλωσσικό περιβάλλον. (Σημείωση: μπορείτε να αναζητήσετε τις δοθείσες λέξεις στα κείμενα αναφοράς, για να εξοικειωθείτε με τα συμφραζόμενα, στα οποία είναι τοποθετημένες, προτού ξεκινήσετε την άσκηση):

ΣΤΗΛΗ Α΄(ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ)	ΣΤΗΛΗ Β΄(ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ)
1. κληρονομικότητα	α. Η διαδικασία με την οποία οι γονείς καθοδηγούν και διαμορφώνουν τον χαρακτήρα ενός παιδιού.
2. ανατροφή	β. Η επίσημη επιβεβαίωση ή έγκριση μιας απόφασης ή εγγράφου.
3. αγαλλίαση	γ. Η συμπεριφορά ενός ατόμου σε κοινωνικό ή σχολικό πλαίσιο.
4. διαγωγή	δ. Η μετάδοση χαρακτηριστικών από τους γονείς στα παιδιά μέσω των γονιδίων.
5. επικύρωση	ε. Έντονο αίσθημα χαράς και εσωτερικής ευφορίας.

1. Η σωστή ________________ των παιδιών βοηθά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και των ηθικών αξιών τους.
2. Η _______________ επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την προδιάθεση ενός ατόμου για ορισμένες ασθένειες.
3. Ο μαθητής τιμήθηκε για την άριστη ______________ του στο σχολείο.
4. Η ανακοίνωση της επιτυχίας του προκάλεσε μεγάλη ________________ σε όλους τους συμμετέχοντες.
5. Η υπογραφή του προέδρου έδωσε την επίσημη ______________ του εγγράφου.

2. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω περιόδων, επιλέγοντας μία από τις λέξεις που προτείνονται. Όλες οι προτεινόμενες λέξεις προέρχονται από τα Κείμενα 1 και 2. 
3. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή ενός κατοικιδίου που έχουμε φροντίσει με αγάπη είναι ένα γεγονός ιδιαίτερα __________, το οποίο αφήνει βαθιά συναισθηματικά αποτυπώματα.

α) παντοδύναμο
β) λυπηρό
γ) ελαττωματικό

2. Η υπομονή, η ειλικρίνεια και η συνέπεια αποτελούν μερικά από τα πιο __________ γνωρίσματα ενός αληθινού φίλου που μπορεί να στηρίξει σε δύσκολες στιγμές.

α) χαρακτηριστικά
β) αντίστοιχα
γ) καταδικασμένα

3. Το καινούργιο ηλεκτρονικό μηχάνημα παρουσίασε σοβαρά προβλήματα λειτουργίας, γεγονός που απέδειξε ότι ήταν __________ και χρειαζόταν άμεση επισκευή.

α) ελαττωματικό
β) αποδεκτό
γ) κατοχυρωμένο

4. Η συστηματική προετοιμασία και η επιμονή κάθε μαθητή αποδείχθηκαν __________ για την επίτευξη της επιτυχίας στον πανελλήνιο διαγωνισμό.

α) ακατάλληλες
β) λυπηρές
γ) καθοριστικές

5. Το δικαίωμα ψήφου, το οποίο προστατεύεται από το Σύνταγμα, θεωρείται πλήρως __________ και δεν μπορεί να αφαιρεθεί αυθαίρετα από κανέναν πολίτη.

α) καταδικασμένο
β) κατοχυρωμένο
γ) παντοδύναμο

6. Ο μαθητής, παρά τις πολλές ευκαιρίες που του δόθηκαν για να αλλάξει τη συμπεριφορά του, συνέχισε να παραβαίνει τους κανόνες του σχολείου, με αποτέλεσμα να θεωρείται ___________ σε αυστηρές ποινές και να αντιμετωπίζει σοβαρές συνέπειες για τις πράξεις του.

α) καταδικασμένος
β) αποδεκτός
γ) ακατάλληλος

7. Κάθε μαθητής λαμβάνει το ___________ βιβλίο για το μάθημά του, ώστε να μπορεί να παρακολουθήσει το πρόγραμμα σωστά και να μελετήσει σύμφωνα με το επίπεδο και τις ανάγκες του.

α) παντοδύναμο
β) ακατάλληλο
γ) αντίστοιχο

8. Η συμπεριφορά του μαθητή κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς θεωρήθηκε πλήρως __________ από τους καθηγητές και συνάδει με τους κανόνες του σχολείου.

α) αποδεκτή
β) ελαττωματική
γ) καθοριστική

9. Στη μυθολογία, ο Δίας θεωρείται ___________, καθώς η δύναμη και οι αποφάσεις του επηρεάζουν όχι μόνο τους θεούς, αλλά και τη ζωή των ανθρώπων πάνω στη γη.

α) καταδικασμένος
β) λυπηρός
γ) παντοδύναμος

10. Η ταινία κρίθηκε __________ για ανηλίκους, καθώς περιείχε σκηνές βίας και λόγια που δεν ήταν κατάλληλα για τη νεανική ψυχολογία.

α) καθοριστική
β) ακατάλληλη
γ) ελαττωματική

                    ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α

Η οικογένεια, το σχολείο και η κοινωνία μπορούν, με τον δικό τους τρόπο, να επηρεάσουν αρνητικά την αγωγή των παιδιών. Μια συγκρουσιακή και ψυχρή οικογενειακή ατμόσφαιρα κλονίζει την ασφάλεια των παιδιών, ενώ ένα σχολείο που περιορίζεται στη διδασκαλία και δεν καλλιεργεί ήθος αφήνει κενό στη διαπαιδαγώγησή τους. Παράλληλα, η κοινωνία, με τα βίαια πρότυπά της, την προβολή εγκληματικών συμπεριφορών και την ατιμωρησία, προσφέρει λανθασμένα μηνύματα που τα παιδιά συχνά μιμούνται. (69 λέξεις)

Β1. 

α. ΣΩΣΤΟ

β. ΛΑΘΟΣ

γ. ΛΑΘΟΣ

δ. ΣΩΣΤΟ

ε. ΣΩΣΤΟ

Β2. α. 

Σκέλος α΄

Από τη μία, μέσω της αντίθεσης ανάμεσα στο παλιό σχολείο (που «ήταν παιδαγωγούν» και ο δάσκαλος είχε μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση της διαγωγής των μαθητών) και το σύγχρονο σχολείο (όπου ο δάσκαλος περιορίζεται στον ρόλο του δημόσιου υπαλλήλου που ακολουθεί το πρόγραμμα) ο συγγραφέας τονίζει πιο έντονα την αλλαγή στη λειτουργία και τον ρόλο του σχολείου μέσα στον χρόνο, υπογραμμίζει τις συνέπειες αυτής της αλλαγής στην αγωγή των μαθητών και δημιουργεί μια κριτική στάση στο αναγνωστικό κοινό σχετικά με το αν το σχολείο επιτελεί (ή δεν επιτελεί πλέον) τον παιδαγωγικό του ρόλο. Άρα, ο επικοινωνιακός σκοπός και η πρόθεση του συντάκτη είναι να κάνει πιο σαφή, έντονη και πειστική την άποψη ότι ο παιδαγωγικός ρόλος του σχολείου έχει υποβαθμιστεί σημαντικά σε σχέση με το παρελθόν που είχε έντονο παιδαγωγικό χαρακτήρα. Παράλληλα, επιδιώκει να  καταγγείλει ότι στο σύγχρονο σχολείο ο παιδαγωγικός ρόλος έχει ατονήσει, καθώς ο δάσκαλος λειτουργεί κυρίως ως διεκπεραιωτής του προγράμματος και όχι ως παιδαγωγός. Ενδεχομένως, και να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη για την απώλεια αυτής της σημαντικής παιδαγωγικής διάστασης.  

Σκέλος β΄

Από την άλλη, το παράδειγμα με τον Τιμ και τον προπονητή του χρησιμοποιείται για να διευκρινίσει και να αποσαφηνίσει τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης. Συγκεκριμένα, κάνει πιο κατανοητή τη διαδικασία, με την οποία τα παιδιά μαθαίνουν ηθικές συμπεριφορές μέσω παρατήρησης και ενίσχυσης. Επιπλέον, ενισχύει την πειστικότητα του κειμένου, γιατί δείχνει στην πράξη αυτό που περιγράφει η θεωρία κοινωνικής μάθησης. Έτσι, επιτρέπει στον αναγνώστη να συνδέσει τη θεωρία αυτή με μια ρεαλιστική, καθημερινή κατάσταση, κάνοντας το μήνυμα πιο προσιτό και εύκολα αντιληπτό. Άρα, ο επικοινωνιακός σκοπός είναι η παραστατική και πειστική παρουσίαση της θεωρίας μέσα από ένα κατανοητό και συγκεκριμένο παράδειγμα. Η πρόθεση του συντάκτη, λοιπόν, εξυπηρετείται αποτελεσματικά, καθώς βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει βαθύτερα τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης και να τον πείσει για την εγκυρότητά της, κάνοντας πιο προσιτή μια επιστημονική έννοια και υποστηρίζοντας αποτελεσματικά την άποψή του για τον τρόπο, με τον οποίο αναπτύσσεται η ηθική συμπεριφορά.

Β2. β. 

Α΄ Σκέλος: Λεκτικά σχόλια 

• Λεκτικό σχόλιο 1: «δυστυχώς» (επίρρημα με αρνητική χροιά)

Πρόθεση: εκφράζει τη λύπη και την αποδοκιμασία του συντάκτη για την κατάσταση. Χρησιμοποιείται για να τονιστεί η αρνητική αξιολόγηση της κοινωνικής πραγματικότητας.

• Λεκτικό σχόλιο 2: «τα χειρότερα παραδείγματα» (επίθετο με αρνητική χροιά)

Πρόθεση: πρόκειται για αξιολογική φράση που ενισχύει την κριτική διάθεση του συγγραφέα. Σκοπός είναι να δείξει πόσο σοβαρή και επιβλαβής είναι η επίδραση της κοινωνίας στα παιδιά.

Β΄ Σκέλος: τα σημεία στίξης ως είδος σχολίου 

• Σημείο στίξης: ερωτηματικό – αλλεπάλληλες ερωτηματικές προτάσεις («Τι να πρωτοαναφέρει κανείς;…»)

Πρόθεση: Εκφράζει αγανάκτηση και απορία. Χρησιμοποιείται ρητορικά για να δείξει ότι τα αρνητικά φαινόμενα είναι τόσο πολλά, ώστε είναι δύσκολο να επιλεγεί ένα. Ενισχύει το δραματικό ύφος. Οι διαδοχικές ρητορικές ερωτήσεις υπογραμμίζουν την ένταση του προβλήματος. Ο συγγραφέας δεν ζητά απάντηση· θέλει να προκαλέσει προβληματισμό και να τονίσει την υπερβολή και την αρνητική εικόνα της κοινωνίας.

Β3α.
Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Μπαντούρα επιβεβαιώνεται από το Κείμενο 1, καθώς πολλά σημεία του δείχνουν ότι η συμπεριφορά των νέων διαμορφώνεται μέσα από την παρατήρηση και τα πρότυπα που προσφέρει το περιβάλλον τους.

1. Ρόλος της οικογένειας ως προτύπου συμπεριφοράς: Το Κείμενο 1 τονίζει ότι «τον πρώτο ρόλο παίζει η οικογένεια» και ότι οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπα. Η συμπεριφορά των γονιών (αγάπη, στοργή ή, αντίθετα, τσακωμοί και γκρίνια) επηρεάζει άμεσα το παιδί.  Αυτό συμφωνεί με τον Μπαντούρα, που υποστηρίζει ότι τα παιδιά μιμούνται τις συμπεριφορές που παρατηρούν.
2. Επίδραση του σχολείου: Το κείμενο αναφέρει ότι οι δάσκαλοι «έχουν θετική επίδραση στη διαγωγή των μαθητών» και συμβάλλουν με συμβουλές.
   Και εδώ επιβεβαιώνεται η θεωρία, καθώς το σχολείο λειτουργεί ως κοινωνικός χώρος μάθησης μέσω παρατήρησης και ενθάρρυνσης.
3. Επίδραση της κοινωνίας και των Μ.Μ.Ε: Το Κείμενο 1 αναφέρει ότι η κοινωνία «δίνει τα χειρότερα παραδείγματα που αντιγράφουν τα παιδιά – μιμητές» (εγκλήματα, βία, πορνεία, τηλεοπτικά πρότυπα). Η αναφορά στη μίμηση δείχνει ξεκάθαρα ότι οι νέοι υιοθετούν συμπεριφορές που βλέπουν και παρατηρούν, κάτι που βρίσκεται στον πυρήνα της θεωρίας του Μπαντούρα.

Το Κείμενο 1 επιβεβαιώνει πλήρως τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, καθώς σε όλα τα επίπεδα (οικογένεια, σχολείο, κοινωνία/Μ.Μ.Ε.) παρουσιάζει ακριβώς τον μηχανισμό μέσω του οποίου, σύμφωνα με τον Μπαντούρα, τα παιδιά μαθαίνουν: παρατήρηση, μίμηση και ενίσχυση της συμπεριφοράς από το περιβάλλον.

Β3β. 

Παρένθεση: «(παιδιά, έφηβοι, νέοι)» Επικοινωνιακή λειτουργία: η παρένθεση χρησιμοποιείται για να διευκρινίσει και να εξειδικεύσει τον όρο «νεαρά άτομα», προσθέτοντας παραδείγματα ηλικιακών ομάδων. Έτσι, ο συντάκτης κάνει πιο σαφές σε ποιον αναφέρεται, ενισχύοντας την ακρίβεια και τη σαφήνεια του λόγου.

Εισαγωγικά: «Η αίσθηση της δικαιοσύνης που επιτρέπει τη διάκριση του καλού και του κακού…» Επικοινωνιακή λειτουργία: Τα εισαγωγικά δηλώνουν άμεση παράθεση λόγων ειδικού επιστήμονα (Κόνραντ Λόρεντς).

Με αυτόν τον τρόπο, ο συγγραφέας:

• προσδίδει αξιοπιστία και εγκυρότητα στο επιχείρημά του, καθώς τα παραπάνω λόγια του Λόρεντς συνιστούν ένα είδος τεκμηρίου. Παράλληλα, δείχνει πως είναι γνώστης της σχετικής βιβλιογραφίας.
• πληροφορεί με άμεσο και ζωντανό τρόπο το κοινό για την άποψη του επιστήμονα.
• ενισχύει την επιστημονική τεκμηρίωση – εγκυρότητα της άποψης που παρουσιάζει.
• ξεχωρίζει την προσωπική του αφήγηση από τα λόγια του ειδικού.

ΘΕΜΑ Γ

Στο ποίημα «Ιθάκη» αναδεικνύεται η εσωτερική πάλη του ανθρώπου που ψάχνει τον εαυτό του ανάμεσα στο δίπολο φυγή – επιστροφή, όχι ως αντίθετες κατευθύνσεις, αλλά ως δύο εκδοχές της ίδιας υπαρξιακής δοκιμασίας. Η Ιθάκη γίνεται σύμβολο περιορισμού, ένας τόπος που πληγώνει και ωθεί το ποιητικό υποκείμενο στη φυγή, ενώ οι δρόμοι συμβολίζουν την απελευθέρωση αλλά και το χάος, αφού πληγώνεται, δυσκολεύεται και χάνει ανθρώπους. Μέσα από τις αντιθετικές έννοιες και εικόνες αντιπαραβάλλεται: η «στενή και μικρόχαρη Ιθάκη» με την ανοιχτή, αβέβαιη διαδρομή του «κυλιέμαι από δρόμο σε δρόμο». Η ποιητική φωνή αποφασίζει να επιστρέψει, ίσως για να νιώσει ξανά ασφάλεια. Αλλά ακόμη κι έτσι, φοβάται ότι τίποτα δεν θα λυθεί, γιατί τα προβλήματα τα κουβαλάει μέσα του. Η εσωτερική πάλη του ποιητικού υποκειμένου αποτυπώνεται με τη χρήση θρησκευτικών και μυθολογικών αναφορών. Η επιστροφή «σαν τον άσωτο» δηλώνει ανάγκη για αποδοχή και λύτρωση, ενώ ο «Ποσειδώνας μέσα μου» λειτουργεί ως εσωτερική δύναμη που εμποδίζει την επιστροφή, όπως στο ομηρικό ταξίδι. Το δίπολο, λοιπόν, ενισχύεται από την αμφιβολία η οποία εισχωρεί ακόμη και στην τελική παραδοχή ότι ούτε η φυγή ούτε ο γυρισμός εξασφαλίζουν απαντήσεις.: «τάχα η Ιθάκη θα μου βρει τη λύση;» Η ερώτηση αυτή δείχνει πως ούτε η φυγή ούτε η επιστροφή δίνουν ξεκάθαρη απάντηση στο υπαρξιακό του πρόβλημα.

Αν ήμουν στη θέση του ποιητικού υποκειμένου, θα επέλεγα να επιστρέψω. Η επιστροφή δεν θα λειτουργούσε ως παραίτηση, αλλά ως ευκαιρία αυτογνωσίας. Κάποιες φορές η συμφιλίωση με τον εαυτό μας απαιτεί να αντιμετωπίσουμε τις ρίζες μας και όχι να τις αποφεύγουμε. Η λύση δεν βρίσκεται πάντα στη φυγή, αλλά στο θάρρος να επαναπροσδιορίσουμε όσα μας πλήγωσαν.

Διευκρίνιση: Η Ιθάκη εδώ δεν είναι η Ιθάκη του Οδυσσέα, αλλά είναι ο τόπος που τον πληγώνει, τον περιορίζει(το σπίτι, η οικογένεια, οι φίλοι οι κοινωνικές αντιλήψεις κ.α΄)
Ο Ποσειδώνας είναι αυτό που κουβαλάει μέσα του και δεν τον αφήνει να ησυχάσει.

ΘΕΜΑ Δ (Συμφωνία με το δεδομένο)

                 Νεανική παραβατικότητα και ηθική κρίση στη σύγχρονη κοινωνία

Στη σύγχρονη εποχή πληθαίνουν οι φωνές που επισημαίνουν ότι η νεολαία παρουσιάζει συχνά συμπεριφορές που ξεπερνούν τα κοινωνικά όρια και υποδηλώνουν μια γενικότερη κρίση ηθικών αξιών. Παρατηρώντας την καθημερινότητα, θεωρώ ότι η άποψη αυτή έχει βάση, καθώς τα φαινόμενα παραβατικότητας και ηθικής χαλάρωσης στους νέους εμφανίζονται ολοένα και πιο συχνά. 

  Αρχικά, η έξαρση της βίας στους σχολικούς χώρους αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της σύγχρονης νεανικής παραβατικότητας. Τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, οι επιθέσεις μεταξύ μαθητών και η έλλειψη σεβασμού προς τους εκπαιδευτικούς φανερώνουν μια σημαντική υποχώρηση των θεμελιωδών αξιών της συνεργασίας, της ενσυναίσθησης και της υπευθυνότητας. Το σχολείο, που θα έπρεπε να λειτουργεί ως ασφαλές περιβάλλον, συχνά μετατρέπεται σε χώρο σύγκρουσης. 

  Επιπλέον, η καθημερινή ζωή στις πόλεις δείχνει πως αρκετοί νέοι αδιαφορούν για κοινωνικούς κανόνες και κανόνες ευθύνης. Παρατηρούνται φαινόμενα βανδαλισμών, επιθετικότητας στον δρόμο, επικίνδυνης οδήγησης ή συμμετοχής σε ομάδες που υιοθετούν παραβατικές συμπεριφορές ως τρόπο έκφρασης. Η διάχυτη πολιτισμική κουλτούρα που εξιδανικεύει την πρόκληση, την υπερβολή και την έλλειψη ορίων ενισχύει αυτές τις στάσεις. 

     Ακόμη, ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η επίδραση των κοινωνικών δικτύων στη διαμόρφωση της ηθικής των νέων. Η συνεχής ανάδειξη ακραίων συμπεριφορών, η ανάγκη για εντυπωσιασμό και η αποδοχή που κερδίζεται μέσα από προκλητικά ή επιθετικά πρότυπα οδηγούν πολλούς νέους στην υιοθέτηση συμπεριφορών που παλαιότερα θα θεωρούνταν αδιανόητες. Η ψηφιακή ανωνυμία συχνά διευκολύνει την ηλεκτρονική παρενόχληση, τη διάδοση ψευδών ειδήσεων και την απουσία ορίων στον λόγο. 

      Ωστόσο, αυτή η κατάσταση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μόνιμο χαρακτηριστικό της νεολαίας αλλά ως αποτέλεσμα των κοινωνικών πιέσεων που βιώνει. Η έλλειψη σταθερών προτύπων, η οικογενειακή διάσπαση, η οικονομική ανασφάλεια και η απουσία καθοδήγησης καθιστούν πολλούς νέους ευάλωτους σε επιλογές που εκφράζουν εσωτερική σύγχυση ή ανάγκη για προσοχή. Παρά ταύτα, το γεγονός ότι οι αιτίες είναι κατανοητές δεν αναιρεί την ύπαρξη της παραβατικότητας. 

    Συμπερασματικά, συμφωνώ ότι ένα σημαντικό μέρος της σύγχρονης νεολαίας παρουσιάζει παραβατικές συμπεριφορές και δείχνει σημάδια ηθικής κρίσης. Η διαπίστωση αυτή, όμως, δεν πρέπει να λειτουργεί ως καταδίκη αλλά ως αφετηρία για μεγαλύτερη παιδαγωγική και κοινωνική στήριξη. Μόνο με συστηματική καθοδήγηση, ενίσχυση αξιών και υγιή πρότυπα θα μπορέσουν οι νέοι να καλλιεργήσουν την υπευθυνότητα και τη συνειδητότητα που απαιτούν οι προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου.

Διαφωνία με το δεδομένο

                   Ηθική της νεολαίας: πραγματική κρίση ή κοινωνικό στερεότυπο;

Η συζήτηση γύρω από την ηθική των νέων επανέρχεται διαρκώς, συχνά με τόνο ανησυχίας. Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι νέοι σήμερα παρουσιάζουν όλο και εντονότερα παραβατικές συμπεριφορές, από εκφοβισμό στα σχολεία μέχρι περιστατικά βίας στους δρόμους. Παρότι δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει τα φαινόμενα αυτά, προσωπικά διαφωνώ με την απόλυτη και γενικευμένη άποψη ότι η σημερινή νεολαία βρίσκεται σε ηθική παρακμή. Αντίθετα, θεωρώ πως η εικόνα αυτή είναι συχνά μονομερής και δεν λαμβάνει υπόψη τις βαθύτερες κοινωνικές συνθήκες ούτε τα θετικά στοιχεία της νέας γενιάς. 

   Καταρχάς, η άποψη περί «εκφυλισμένης νεολαίας» είναι ιστορικά επαναλαμβανόμενη. Κάθε γενιά, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, κατηγορεί την επόμενη για ασέβεια, έλλειψη πειθαρχίας και παραβατικότητα. Η ύπαρξη κάποιων φαινομένων βίας δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι νέοι είναι συνολικά πιο ανήθικοι από παλαιότερα· συχνά απλώς αυτά προβάλλονται εντονότερα μέσα από τα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα. Ένα μεμονωμένο περιστατικό γίνεται γρήγορα viral, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι αποτελεί γενικευμένη συμπεριφορά. 

 Επιπλέον, η παραβατικότητα των νέων δεν εμφανίζεται ξαφνικά ούτε ανεξήγητα. Συνδέεται στενά με κοινωνικούς παράγοντες όπως η οικονομική αβεβαιότητα, η πίεση της σχολικής επίδοσης, η έλλειψη υποστηρικτικών οικογενειακών δομών και η διάχυτη ανασφάλεια για το μέλλον. Όταν οι νέοι δεν νιώθουν ότι ανήκουν σε μια κοινωνία που τους ακούει ή τους προσφέρει ευκαιρίες, είναι αναμενόμενο κάποιοι να αντιδρούν με αρνητικούς τρόπους. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για «ηθική φθορά», αλλά για αντανάκλαση των κοινωνικών προβλημάτων στα οποία εκτίθενται. 

   Τέλος, είναι άδικο να αποδίδεται μια τέτοια μομφή σε όλους τους νέους. Η σημερινή νεολαία έχει αποδείξει ότι διαθέτει υψηλό ηθικό αίσθημα σε πολλούς τομείς. Πρωτοστατεί σε δράσεις εθελοντισμού, δείχνει αυξημένη ευαισθησία για θέματα ισότητας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιβάλλοντος, ενώ έχει ισχυρή αντίληψη κοινωνικής δικαιοσύνης. Σε μια εποχή που οι προκλήσεις είναι πιο απαιτητικές από ποτέ, πολλοί νέοι επιδεικνύουν υπευθυνότητα, ενσυναίσθηση και διάθεση προσφοράς. 

   Συμπερασματικά, αν και δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την ύπαρξη παραβατικών συμπεριφορών, η γενίκευση ότι οι νέοι είναι «ανήθικοι» είναι άδικη και επιφανειακή. Η ηθική της νεολαίας δεν είναι σε κρίση· σε κρίση βρίσκονται οι συνθήκες που τη διαμορφώνουν. Αν η κοινωνία αντιμετωπίσει τις πραγματικές αιτίες και στηρίξει ουσιαστικά τους νέους, τότε θα αναδειχθεί ακόμη περισσότερο το δυναμικό και οι αξίες που ήδη διαθέτουν.

                                          Εναλλακτικά ΘΕΜΑ Δ2

              Αγαπητοί/ές συμμαθητές/τριες, αγαπητοί/τές καθηγητές/τριες,

   Τα πρόσφατα περιστατικά νεανικής βίας και παραβατικότητας, όπως αυτά που αναφέρονται και στο Κείμενο 1, μας προβληματίζουν βαθιά. Όταν παιδιά και έφηβοι φτάνουν να συγκρούονται, να συλλαμβάνονται ή να οδηγούνται στα δικαστήρια μαζί με τους γονείς τους, γίνεται φανερό ότι κάτι λείπει από τη διαπαιδαγώγησή τους. 

Η ηθική, ως βασικό συστατικό της προσωπικότητας, δεν είναι απλώς ένα σύνολο κανόνων· αποτελεί τον εσωτερικό καθοδηγητή που καθορίζει τις επιλογές και τις πράξεις μας. Η ηθική δεν λειτουργεί μόνο ως σύνολο κανόνων συμπεριφοράς, αλλά ως βαθιά εσωτερική δύναμη που θωρακίζει τον άνθρωπο απέναντι στις προκλήσεις της ζωής. Όταν ο νέος διαμορφώνει σταθερές αξίες -όπως ο σεβασμός, η δικαιοσύνη, η ειλικρίνεια και η υπευθυνότητα – αποκτά έναν πυρήνα προσωπικής σταθερότητας που τον βοηθά να πορεύεται με αυτοπεποίθηση. Η ηθική προσφέρει την αίσθηση ότι οι πράξεις μας έχουν νόημα και ότι υπηρετούν έναν ευρύτερο σκοπό πέρα από την προσωρινή ικανοποίηση.

Η σύνδεσή της με την ευτυχία είναι ουσιαστική: ένας ηθικός άνθρωπος βιώνει βαθύτερη ψυχική γαλήνη, γιατί γνωρίζει ότι ενεργεί σύμφωνα με τις αξίες του και δεν παραβιάζει τη συνείδησή του. Δεν κυνηγά την επιφανειακή επιβράβευση ούτε παρασύρεται από παρορμήσεις που αργότερα γεννούν ενοχές ή συγκρούσεις. Αντίθετα, κερδίζει την εμπιστοσύνη των άλλων και χτίζει σχέσεις ποιότητας, πράγματα που αποτελούν θεμέλια της πραγματικής, βιώσιμης ευτυχίας. Γιατί ο άνθρωπος γίνεται πραγματικά ευτυχισμένος (ευδαιμονεί) μόνο όταν ζει σύμφωνα με την αρετή, δηλαδή όταν πράττει το σωστό με μέτρο, λογική και ηθική συνέπεια. Παράλληλα, η ηθική διασφαλίζει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Μας βοηθά να ζούμε με τρόπο που τιμά τον εαυτό μας, να θέτουμε όρια, να υπερασπιζόμαστε ό,τι είναι σωστό και να μην υποβαθμίζουμε την προσωπική μας αξία για πρόσκαιρα οφέλη. 

 Για τον νέο άνθρωπο λειτουργεί ως πηγή αυτογνωσίας, αυτοελέγχου και συναισθηματικής ισορροπίας, προσφέροντας τα εφόδια για ώριμη αντιμετώπιση των δυσκολιών. Για την κοινωνία, η ηθική είναι ο κοινός κώδικας που επιτρέπει τη συνύπαρξη και τη συνεργασία. Χωρίς αυτήν, διαταράσσονται οι σχέσεις, ισχυροποιείται η βία και υπονομεύεται η κοινωνική συνοχή. Όταν το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον στέλνουν αντιφατικά ή αρνητικά μηνύματα,  οι νέοι συχνά παρασύρονται, αναζητώντας νόημα ή αποδοχή με λανθασμένους τρόπους.

Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, το σχολείο – ο σημαντικότερος οργανωμένος φορέας αγωγής – μπορεί και οφείλει να συμβάλει ουσιαστικά στην ηθικοποίηση των μαθητών. Αυτό το εγχείρημα θα μπορούσε να επιτευχθεί, μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα που καλλιεργούν τον σεβασμό, την ενσυναίσθηση και τη μη βίαιη επίλυση συγκρούσεων. Η συστηματική ενημέρωση για τον σχολικό εκφοβισμό και τις συνέπειές του βοηθά τους νέους να αναγνωρίζουν και να αποφεύγουν παραβατικές συμπεριφορές. Συγκεκριμένα, με συνεργατικές δραστηριότητες, ομαδικά πρότζεκτ και δημιουργικές εργασίες, το σχολείο δίνει στους μαθητές την ευκαιρία να μάθουν την αξία της συνεργασίας, της υπευθυνότητας και της αλληλοβοήθειας. Παράλληλα, η ύπαρξη δομών στήριξης – όπως σχολικός ψυχολόγος, συμβουλευτική και τακτικός διάλογος με τους καθηγητές – διαμορφώνει ένα ασφαλές περιβάλλον όπου οι μαθητές μπορούν να εκφράσουν προβληματισμούς και να λάβουν καθοδήγηση. Τέλος, η συμμετοχή σε δράσεις εθελοντισμού, περιβαλλοντικά προγράμματα και κοινωνικές πρωτοβουλίες ενισχύει βιωματικά την κοινωνική ευαισθησία και τη διάθεση προσφοράς, μετατρέποντας τις αξίες σε πράξη.

Η ηθική, λοιπόν, αποτελεί θεμέλιο για το άτομο και την κοινωνία, ενώ το σχολείο έχει τη δύναμη να καλλιεργήσει στους νέους τις αξίες που χρειάζονται για να αντισταθούν στα φαινόμενα παραβατικότητας. Με συντονισμένη προσπάθεια μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα σχολείο που όχι μόνο μορφώνει, αλλά και διαπλάθει χαρακτήρες.

                           ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1.Να αξιοποιήσετε τα ρήματα της παρένθεσης, που προέρχονται από τα Κείμενα 1 και 2, για να συμπληρώσετε κατάλληλα το κείμενο που ακολουθεί. Δεν υπάρχει ρήμα που να μπορεί να ενταχθεί σε παραπάνω από ένα γλωσσικό περιβάλλον. Να διατηρήσετε τη φωνή στην οποία βρίσκονται τα ρήματα. (Σημείωση: μπορείτε να αναζητήσετε τις δοθείσες λέξεις στα κείμενα αναφοράς, για να εξοικειωθείτε με τα συμφραζόμενα, στα οποία είναι τοποθετημένες, προτού ξεκινήσετε την άσκηση):

(διαπληκτίζομαι, ευθυγραμμίζομαι, διαμορφώνομαι, ελαχιστοποιούμαι, αποσκιρτώ, κατευνάζω, ανάγω, αναπτύσσω, συνειδητοποιώ, εσωτερικεύω)

Καθώς ο άνθρωπος μεγαλώνει, αρχίζει να συνειδητοποιεί (1) ότι η προσωπικότητά του διαμορφώνεται (2) όχι μόνο από όσα ζει, αλλά και από τον τρόπο που τα εσωτερικεύει (3). Υπάρχουν στιγμές που διαφέρει στις απόψεις του με τους άλλους και, μέσα στην ένταση, μπορεί να διαπληκτίζεται (4), προσπαθώντας να υπερασπιστεί όσα θεωρεί αληθινά. Κάποιες φορές, νιώθοντας πως οι αξίες του δεν γίνονται σεβαστές, επιλέγει να αποσκιρτήσει (5) από ομάδες ή καταστάσεις που δεν τον εκφράζουν πλέον, αναζητώντας χώρους όπου μπορεί να αναπτύξει (6) τις ικανότητές του με ελευθερία. Παράλληλα, μέσα από την εμπειρία και την αυτογνωσία, οι φόβοι και οι ανασφάλειές του ελαχιστοποιούνται (7), δίνοντάς του τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει πιο ήρεμα τις δυσκολίες και να ευθυγραμμίζεται (8) με τις αξίες και τα πρότυπα που θεωρεί σημαντικά.

Ωστόσο, η ωριμότητα τον διδάσκει ότι είναι πιο εποικοδομητικό να προσπαθεί να κατευνάζει (9) τις συγκρούσεις, αντί να τις οξύνει, και να ανάγει (10) κάθε δυσκολία σε μία ευκαιρία αυτογνωσίας και εξέλιξης. Έτσι, μέσα από κάθε εμπειρία, θετική ή δύσκολη, συνεχίζει να χτίζει έναν εαυτό πιο συνειδητό και ουσιαστικό.

2. Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω ουσιαστικά των Κειμένων 1 και 2 (Α΄ ΣΤΗΛΗ) με τις ερμηνείες τους (Β΄ ΣΤΗΛΗ). Στη συνέχεια, να συμπληρώσετε τις παρακάτω περιόδους με τον κατάλληλο τύπο των ουσιαστικών της Α΄ ΣΤΗΛΗΣ. Δεν υπάρχει ουσιαστικό που να μπορεί να ενταχθεί σε παραπάνω από ένα γλωσσικό περιβάλλον. (Σημείωση: μπορείτε να αναζητήσετε τις δοθείσες λέξεις στα κείμενα αναφοράς, για να εξοικειωθείτε με τα συμφραζόμενα, στα οποία είναι τοποθετημένες, προτού ξεκινήσετε την άσκηση):

ΣΤΗΛΗ Α΄(ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ)	ΣΤΗΛΗ Β΄(ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ)
1. κληρονομικότητα	α. Η διαδικασία με την οποία οι γονείς καθοδηγούν και διαμορφώνουν τον χαρακτήρα ενός παιδιού.
2. ανατροφή	β. Η επίσημη επιβεβαίωση ή έγκριση μιας απόφασης ή εγγράφου.
3. αγαλλίαση	γ. Η συμπεριφορά ενός ατόμου σε κοινωνικό ή σχολικό πλαίσιο.
4. διαγωγή	δ. Η μετάδοση χαρακτηριστικών από τους γονείς στα παιδιά μέσω των γονιδίων.
5. επικύρωση	ε. Έντονο αίσθημα χαράς και εσωτερικής ευφορίας.

1. – δ, 2 – α, 3 – ε, 4 – γ, 5 – β

α. Η σωστή ανατροφή των παιδιών βοηθά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και των ηθικών αξιών τους.

β. Η κληρονομικότητα επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την προδιάθεση ενός ατόμου για ορισμένες ασθένειες.

γ. Ο μαθητής τιμήθηκε για την άριστη διαγωγή του στο σχολείο.

      δ. Η ανακοίνωση της επιτυχίας του προκάλεσε μεγάλη αγαλλίαση σε όλους τους συμμετέχοντες.

ε. Η υπογραφή του προέδρου έδωσε την επίσημη επικύρωση του εγγράφου.

3. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω περιόδων, επιλέγοντας μία από τις λέξεις που προτείνονται. Όλες οι προτεινόμενες λέξεις προέρχονται από τα Κείμενα 1 και 2. 

1. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή ενός κατοικιδίου που έχουμε φροντίσει με αγάπη είναι ένα γεγονός ιδιαίτερα __________, το οποίο αφήνει βαθιά συναισθηματικά αποτυπώματα.

α) παντοδύναμο
β) λυπηρό
γ) ελαττωματικό

2. Η υπομονή, η ειλικρίνεια και η συνέπεια αποτελούν μερικά από τα πιο __________ γνωρίσματα ενός αληθινού φίλου που μπορεί να στηρίξει σε δύσκολες στιγμές.

α) χαρακτηριστικά
β) αντίστοιχα
γ) καταδικασμένα

3. Το καινούργιο ηλεκτρονικό μηχάνημα παρουσίασε σοβαρά προβλήματα λειτουργίας, γεγονός που απέδειξε ότι ήταν __________ και χρειαζόταν άμεση επισκευή.

α) ελαττωματικό
β) αποδεκτό
γ) κατοχυρωμένο

4. Η συστηματική προετοιμασία και η επιμονή κάθε μαθητή αποδείχθηκαν __________ για την επίτευξη της επιτυχίας στον πανελλήνιο διαγωνισμό.

α) ακατάλληλες
β) λυπηρές
γ) καθοριστικές

5. Το δικαίωμα ψήφου, το οποίο προστατεύεται από το Σύνταγμα, θεωρείται πλήρως __________ και δεν μπορεί να αφαιρεθεί αυθαίρετα από κανέναν πολίτη.

α) καταδικασμένο
β) κατοχυρωμένο
γ) παντοδύναμο

6. Ο μαθητής, παρά τις πολλές ευκαιρίες που του δόθηκαν για να αλλάξει τη συμπεριφορά του, συνέχισε να παραβαίνει τους κανόνες του σχολείου, με αποτέλεσμα να θεωρείται ___________ σε αυστηρές ποινές και να αντιμετωπίζει σοβαρές συνέπειες για τις πράξεις του.

α) καταδικασμένος
β) αποδεκτός
γ) ακατάλληλος

7. Κάθε μαθητής λαμβάνει το ___________ βιβλίο για το μάθημά του, ώστε να μπορεί να παρακολουθήσει το πρόγραμμα σωστά και να μελετήσει σύμφωνα με το επίπεδο και τις ανάγκες του.

α) παντοδύναμο
β) ακατάλληλο
γ) αντίστοιχο

8. Η συμπεριφορά του μαθητή κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς θεωρήθηκε πλήρως __________ από τους καθηγητές και συνάδει με τους κανόνες του σχολείου.

α) αποδεκτή
β) ελαττωματική
γ) καθοριστική

9. Στη μυθολογία, ο Δίας θεωρείται ___________, καθώς η δύναμη και οι αποφάσεις του επηρεάζουν όχι μόνο τους θεούς, αλλά και τη ζωή των ανθρώπων πάνω στη γη.

α) καταδικασμένος
β) λυπηρός
γ) παντοδύναμος

10. Η ταινία κρίθηκε __________ για ανηλίκους, καθώς περιείχε σκηνές βίας και λόγια που δεν ήταν κατάλληλα για τη νεανική ψυχολογία.

α) καθοριστική
β) ακατάλληλη
γ) ελαττωματική

1 – β, 2 – α, 3 – α, 4 – γ, 5 – β, 6 – α, 7 – γ, 8 – α, 9 – γ, 10 – β

Δημιουργία Κριτηρίου: Μαρία Πετροπούλου Φιλόλογος- Συγγραφέας στις εκδ. ΖΗΤΗ σε συνεργασία με τον Στυλιανό Καράκαρη, Κλασικό Φιλόλογο

https://ziti.gr/syggrafeas/petropoyloy-d-maria

https://teacherwise.gr/instructor/maria-petropoulou/

https://mariapetropoulou.gr
https://teacherwise.gr/instructor/stylianos-karakaris/