Σκέψεις και Προβληματισμοί… με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας

Η Ελληνική Γλώσσα είναι ένας ζωντανός φορέας πολιτισμού και ήθους, που δεν πρέπει να καταπατηθεί, αλλά να τιμάται και να διατηρείται με ευλάβεια, διότι κάθε λέξη έχει τη δύναμη να αναβιώνει το παρελθόν και να δίνει φως στο μέλλον. Είναι αλήθεια πως η Ελληνική Γλώσσα αφηγείται ιστορίες προγόνων, μεταφέρει τις ελπίδες και τα όνειρα των ανθρώπων και γίνεται ο φορέας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Όπως είπε ο Οδυσσέας Ελύτης στην ομιλία του για τη γλώσσα – «Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν’ αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών». Η σημερινή ημέρα, 9 Φεβρουαρίου 2025, γιορτάζεται ως η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας και μας κάνει να αναλογιστούμε την αξία και τη μακραίωνη ιστορική της διαδρομή.

Στον αντίποδα αυτής της εξαιρετικής κληρονομιάς, παρατηρούμε πως οι έφηβοι έχουν υιοθετήσει έναν τρόπο επικοινωνίας που συχνά χαρακτηρίζεται από τη χρήση της λεγόμενης slang. Και ο έφηβος, αντί να αναδεικνύει τα πλούσια λεκτικά αποθέματα και τη βαθιά έκφραση που προσφέρει η Ελληνική Γλώσσα, η καθημερινή του ομιλία συχνά παραμορφώνεται από όρους και εκφράσεις που, αν και δυναμικές, συχνά απομακρύνονται από τα κλασικά πρότυπα και το ύφος που διέπουν το αληθινό λογοτεχνικό και πολιτισμικό μας απόθεμα.

Είναι αλήθεια πως κάθε γλώσσα ζωντανεύει και εξελίσσεται – νέες λέξεις, νέες εκφράσεις και νέες μορφές επικοινωνίας εμφανίζονται ως φυσικό αποτέλεσμα των κοινωνικών και τεχνολογικών αλλαγών. Ωστόσο, η υπερβολική και αδιάκριτη χρήση της αργκό φαίνεται να αποσπά την προσοχή από το κλασικό μεγαλείο της Ελληνικής Γλώσσας και να μειώνει την ικανότητά της να μεταφέρει το βαθύ νόημα και την ακρίβεια που τη χαρακτηρίζουν.

Τι είναι το slang;

Το slang είναι ένας ανεπίσημος και ιδιαίτερα ευέλικτος κώδικας επικοινωνίας, ο οποίος εξελίσσεται συνεχώς μέσα από τη χρήση του στον καθημερινό λόγο, τα social media, τη μουσική και την pop κουλτούρα. Ορισμένες φράσεις, όπως το “jet” (τέλεια/ άψογα), το “cringe” (όταν νιώθω αμήχανα/άβολα), το “bro” (αδερφέ), το flex (επιδεικνύω) ή το “beef” (διαμάχη, καυγάς), διασχίζουν γλωσσικά και πολιτισμικά όρια για να καθιερωθούν ως βασικά στοιχεία της εφηβικής κουλτούρας, επηρεάζοντας παράλληλα τη χρήση της Ελληνικής Γλώσσας.

Το φαινόμενο αυτό δεν είναι καινούργιο. Όλες οι γενιές νέων έχουν αναπτύξει τις δικές τους γλωσσικές καινοτομίες για να επικοινωνούν αποτελεσματικά μεταξύ τους. Όμως, σήμερα, με την ταχύτατη διάδοση των social media, οι αλλαγές αυτές συμβαίνουν πολύ πιο γρήγορα, ενώ η εφηβική αυτή κοινωνιόλεκτος επηρεάζει περισσότερο από ποτέ την παραδοσιακή χρήση της Ελληνικής Γλώσσας.

Αποτελεί, επίσης, μια ζωντανή, δυναμική και ιδιαίτερη μορφή επικοινωνίας που καθορίζει την ταυτότητα της νεολαίας. Παρότι για πολλούς ενήλικες οι λέξεις και οι φράσεις που χρησιμοποιούν οι έφηβοι φαντάζουν ακατανόητες, για τα ίδια τα παιδιά είναι ένας τρόπος να εκφράσουν τη δημιουργικότητά τους, να ενισχύσουν την κοινωνική τους συνοχή και να διαφοροποιηθούν από τις παλαιότερες γενιές. Ωστόσο, η αυξανόμενη χρήση της έχει επιπτώσεις τόσο στη διδασκαλία των Νέων Ελληνικών, της Έκθεσης-Λογοτεχνίας, όσο και στη γενικότερη κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα.

Η επίδραση της slang στο μάθημα των Νέων Ελληνικών

Η ενσωμάτωση της slang στην καθημερινότητα των εφήβων δημιουργεί προκλήσεις στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, ειδικά στη διδασκαλία της Έκθεσης-Λογοτεχνίας. Οι βασικοί προβληματισμοί περιλαμβάνουν τα εξής:

1. Μειωμένη επαφή με την επίσημη γλώσσα

Οι έφηβοι, μέσα από την καθημερινή χρήση της slang, συνηθίζουν σε έναν πιο χαλαρό και απλοποιημένο τρόπο έκφρασης. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά τους να χρησιμοποιούν την επίσημη γλώσσα στον γραπτό και προφορικό λόγο. Σε σχολικές εργασίες, παρατηρούνται συχνά φράσεις ή λέξεις που ανήκουν σε αυτή τη δυσνόητη γλώσσα, για πολλούς, αποδεικνύοντας την ασύνειδη μεταφορά αυτής της ανεπίσημης γλώσσας στον ακαδημαϊκό χώρο.

2. Εμπόδιο στην κατανόηση της λογοτεχνίας

Η διδασκαλία λογοτεχνικών κειμένων, που βασίζεται σε μια πιο παραδοσιακή και πλούσια γλώσσα, δυσκολεύει τους μαθητές που έχουν συνηθίσει να εκφράζονται μέσω της slang. Η έλλειψη λεξιλογικής ποικιλίας συχνά οδηγεί σε περιορισμένη κατανόηση και αδυναμία ανάλυσης κειμένων υψηλού επιπέδου.

3. Υποβάθμιση του λεξιλογίου

Η συνεχής χρήση συντομεύσεων, εκφράσεων από άλλες γλώσσες (κυρίως αγγλικών) και φρασεολογίας της pop κουλτούρας περιορίζει το λεξιλόγιο των μαθητών. Οι δάσκαλοι συχνά παρατηρούν ότι οι μαθητές αδυνατούν να περιγράψουν σύνθετες ιδέες με ακρίβεια, επειδή δεν διαθέτουν τα κατάλληλα γλωσσικά εργαλεία.

Πέρα από την εκπαίδευση: Γενικότερες συνέπειες

Η χρήση της slang δεν περιορίζεται μόνο στο σχολικό περιβάλλον. Έχει ευρύτερες κοινωνικές και πολιτισμικές επιπτώσεις, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά και την ψυχολογία των νέων:

1. Ταυτότητα και αποδοχή
Η χρήση της slang λειτουργεί ως μέσο κοινωνικής ταυτότητας και ενίσχυσης της ένταξης στην ομάδα. Όμως, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αποκλεισμό όσων δεν ακολουθούν το συγκεκριμένο λεξιλόγιο, δημιουργώντας άτυπες “γλωσσικές ιεραρχίες” ανάμεσα στους εφήβους.

2. Επικοινωνία με μεγαλύτερες γενιές
Η έντονη χρήση της slang μπορεί να αποξενώσει τους εφήβους από τις μεγαλύτερες γενιές, καθώς οι ενήλικες δυσκολεύονται να κατανοήσουν τον κώδικα επικοινωνίας τους. Αυτό συχνά οδηγεί σε διαγενεακά κενά επικοινωνίας.

3. Πολιτισμική παγκοσμιοποίηση
Η υιοθέτηση φράσεων και λέξεων από την αγγλική γλώσσα, κυρίως λόγω της επιρροής των social media, ενισχύει τη διεθνοποίηση της εφηβικής γλώσσας. Αν και αυτό προάγει τη διαπολιτισμική ανταλλαγή, εγείρει ανησυχίες για την απώλεια της πολιτισμικής και γλωσσικής μοναδικότητας.

4. Ψυχολογική επίδραση
Η χρήση της slang, σε συνδυασμό με την επιρροή των social media, συνδέεται με την ανάγκη για κοινωνική αποδοχή. Η πίεση αυτή μπορεί να προκαλέσει άγχος, ενώ η συνεχής χρήση εκφράσεων που σχετίζονται με την “τέλεια εικόνα” ή την επιτυχία (π.χ. slay, flex) ενισχύει την ανάγκη για ανταγωνισμό και προβολή.

Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο;

Το slang δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό. Είναι απλώς ένα γλωσσικό φαινόμενο που αντικατοπτρίζει τη δημιουργικότητα και την ταυτότητα των εφήβων. Όταν χρησιμοποιείται σε συγκεκριμένες επικοινωνιακές περιστάσεις, ενισχύει την ενότητα μεταξύ τους και δεν επηρεάζει άλλα περιβάλλοντα επικοινωνίας. Σε αυτή την περίπτωση, δεν προκαλεί προβλήματα, αλλά αντιθέτως επιλύει.

Ωστόσο, για να περιοριστούν οι αρνητικές του επιπτώσεις, χρειάζονται:

Ενίσχυση της γλωσσικής παιδείας

Οι δάσκαλοι μπορούν να αξιοποιήσουν την εφηβική γλώσσα για να προσεγγίσουν τους μαθητές, ενώ ταυτόχρονα να τους διδάξουν την αξία της Νεοελληνικής Γλώσσας ως εργαλείου επικοινωνίας και πολιτισμικής κληρονομιάς. Πρέπει να καταστήσουν σαφές πως η υπερβολική χρήση της slang μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολία στην ανάπτυξη επίσημου ή ακαδημαϊκού λόγου, κάτι που είναι σημαντικό για την καριέρα και την εκπαίδευση.

Ανοιχτός διάλογος
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να κατανοήσουν πρώτα οι ίδιοι πως πρόκειται για μια παροδική τάση, σχετιζόμενη με την ηλικιακή περίοδο και τις πολλαπλές συγκρούσεις των εφήβων με τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους. Στη συνέχεια, καλό θα ήταν να ενθαρρύνουν τους εφήβους να εκφράζονται, χωρίς να καταδικάζουν τη χρήση αυτού του μοναδικού κώδικα επικοινωνίας.

Να αποδεχτούν και να κατανοήσουν τη θετική της πλευρά, αφού εμπλουτίζει τη γλώσσα με νέους τρόπους έκφρασης, συχνά με ευρηματικές μεταφορές, λογοπαίγνια ή ελλειπτικό λόγο. Έτσι, δίνει τη δυνατότητα στους ομιλητές να εκφράζουν συναισθήματα, ιδέες ή απόψεις πιο άμεσα, πιο ελεύθερα, ζωντανά και με χιούμορ.

Άλλωστε, η κατανόηση και η καθοδήγηση είναι πιο αποτελεσματικές από την απόρριψη.

• Ισορροπία γλωσσών

Είναι σημαντικό οι έφηβοι να γνωρίζουν πότε να χρησιμοποιούν την πρόχειρη, ανεπίσημη εφηβική γλώσσα slang (π.χ. σε άτυπες περιστάσεις) και πότε να επιλέγουν την επίσημη γλώσσα, σταθμίζοντας και αξιολογώντας κάθε φορά το καταστασιακό περιβάλλον.

Η γλώσσα slang των εφήβων είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της γλωσσικής εξέλιξης, αλλά και της νεανικής κουλτούρας, και η αποδοχή της αποτελεί μια προσπάθεια ενσυναίσθησης και ανεκτικότητας. Παρά τις προκλήσεις που φέρνει στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό πλαίσιο, αποτελεί μια ευκαιρία κατανόησης των αναγκών και ανησυχιών των νέων.

Αντί να την απορρίπτουμε, ας τη χρησιμοποιήσουμε ως εργαλείο για να γεφυρώσουμε το χάσμα μεταξύ των γενεών, προωθώντας παράλληλα τη γλωσσική παιδεία και τον πολιτισμικό διάλογο.

Άλλωστε, μην ξεχνάμε πως η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ένα εν εξελίξει μέσο έκφρασης και επικοινωνίας, που αντικατοπτρίζει την κοινωνική, πολιτισμική και γλωσσική ποικιλομορφία.

Ίσως η λύση να βρίσκεται σε έναν διάλογο μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, όπου οι νέοι θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν και να κατανοήσουν την αξία του παραδοσιακού λεκτικού μας πλούτου, ενώ παράλληλα θα υιοθετήσουν τις σύγχρονες μορφές έκφρασης με σύνεση. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να ενώσουμε την καινοτομία με την παράδοση, δημιουργώντας μια ζωντανή γλώσσα που ανανεώνεται χωρίς να χάνει το βάθος και τη μαγεία της.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας μας καλεί όχι μόνο να γιορτάσουμε το αστείρευτο λεκτικό μας παρελθόν, αλλά και να ενθαρρύνουμε τους νέους να αγκαλιάσουν την ομορφιά και την πολυπλοκότητα της Ελληνικής Γλώσσας, δίνοντάς της την προσοχή που αξίζει, ώστε να παραμείνει ένα ισχυρό ζωντανό στοιχείο της ελληνικής ταυτότητας.

Η ημέρα αυτή προάγει το αίσθημα υπερηφάνειας για την ελληνική κληρονομιά, αλλά και την ευθύνη να διαφυλαχθεί και να προωθηθεί η γλώσσα μας σε όλο τον κόσμο. Είναι μια πρόσκληση να εμπλουτίζουμε το λεξιλόγιό μας, να αναζητούμε νέες διαδρομές για την έκφραση και να διατηρούμε ζωντανή αυτήν τη γλωσσική παράδοση που μας ενώνει.

Ας γιορτάσουμε λοιπόν μαζί την ομορφιά και τη δύναμη της Ελληνικής Γλώσσας, τιμώντας τους μεγάλους διανοητές και ποιητές που μας άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στον πολιτισμό μας και συνεχίζοντας το έργο της διάδοσης των αξιών της. Κάθε λέξη που μιλάμε είναι ένας σύνδεσμος με το παρελθόν, ένα φως για το παρόν και μια ελπίδα για το μέλλον.